Die nieuwe ambtenaar kómt er

Het programma Ambtenaar 2.0 liep eind 2014 af, maar het gelijknamige netwerk draait met ruim 10.000 leden door – los van de overheid. Die had er meer uit kunnen halen, maar Davied Van Berlo en Marie Louise Borsje, innovators van het eerste uur, zijn niet teleurgesteld. Borsje: “Er is een beweging gaande.”

Marie Louise Borsje: “Ik ben optimistisch. Er is een beweging gaande.” Foto Lex Draijer/De Beeldredaktie

Begin 2008 zette Davied van Berlo zijn eerste blog op Ambtenaar 2.0. Hij werkte destijds voor LNV en vroeg zich af welke invloed web 2.0, met al zijn nieuwe mogelijkheden voor interactieve communicatie dwars door organisatiegrenzen heen, had op de overheid. Hoe zou het de positie van de overheid beïnvloeden, hoe kon deze de nieuwe instrumenten benutten en wat kon de ambtenaar er in zijn dagelijks werk mee? Toelichtend noemt hij bij dat eerste, de positie van de overheid, participatiesamenleving, burgerinitiatief, interactieve beleidsvorming, open data en open overheid als fenomenen waarmee het openbaar bestuur ook te dealen heeft. Met 2.0-instrumenten kan de overheid haar voordeel doen bij het nieuwe werken en bij samenwerking, ook met andere organisaties, publiek en (ambtenaren hebben de wijsheid niet in pacht) privaat, en evengoed met burgers. De ambtenaar is er eentje ‘met lef’, ondernemend, heeft netwerkvaardigheden en gebruikt die voor het zoeken van en omgaan met partners.

Broodje kaas

Begonnen als LNV-initiatief, gestimuleerd door een het experiment niet schuwende SG, ging Ambtenaar 2.0 al snel interdepartementaal en raakten ook medewerkers van lagere overheden enthousiast. Met nauwelijks middelen faciliteerden Van Berlo en toenmalig LNV-collega Marie Louise Borsje de uitwisseling van kennis over en ervaring met het 2.0-concept, via Ambtenaar20. nl en op samenkomsten, waarvan een jaarlijkse Ambtenaar 2.0- dag de grootste was. Geen congres van een ton, maar low-key in een door een sympathiserende instantie beschikbaar gestelde accommodatie met tussen de middag een broodje kaas en een krentenbol. In augustus gestart bleken in oktober vanuit de community toch veertig deelsessies mogelijk en dan moest nog een aantal gegadigden die wat te melden hadden, het doen met een tafeltje naast de broodjesbalie.

Na de fusie in 2010 van LNV en EZ tot EL&I (Economische Zaken, Landbouw & Innovatie, later zonder landbouw en innovatie omgedoopt tot EZ) werd geoordeeld dat Ambtenaar 2.0 niet echt een EZ-ding was, maar beter bij BZK paste. Dat bracht het onder bij De Werkmaatschappij (nu Uitvoeringsorganisatie Bedrijfsvoering Rijk). Deel uitmakend van een baten-lastendienst werd Ambtenaar 2.0 geacht opbrengsten te genereren. Dat was een wezensvreemde opgave. Na twee jaar ging eind 2014 de overheidsstekker eruit.

Niet teleurgesteld

Dat Ambtenaar 2.0 in de UBR-(web)jaarverslagen over 2013 en 2014 niet voorkomt kan worden opgevat als gebrekkige affiniteit van de gevestigde orde met de nieuwlichterij van overheidsdienaren die zomaar op Twitter zetten waarmee ze bezig zijn en ook nog open staan voor externe input. En als iBestuur dan met Van Berlo en Borsje ging praten zou het niet verbazen wanneer dat twee teleurgestelde innovators bleken, zich in de steek gelaten voelend en in hun ambitie gefnuikt.
Dat is niet het geval.

Dit wordt slecht begrepen in een wereld van planning en control, strikte functieomschrijvingen en hiërarchische structuren

Zeker, Borsje werd wel eens moe van de vraag wat het nou allemaal opleverde. “Steeds weer die vraag naar het resultaat. Dat is lastig. Men wil een opbrengst in euro’s, in minder medewerkers, het moet in Excel kunnen. Maar het gaat niet om cijfers. We zijn bezig met een andere manier van werken. Wat buiten gebeurt is niet eng. Werken in openheid ook niet. Sterker nog: mensen gaan meedenken. Dat wordt slecht begrepen in een wereld van planning en control, strikte functieomschrijvingen en hiërarchische structuren, waarin je meer meetelt naarmate je een groter budget hebt of meer personeel. Het vergt een andere taal om de opbrengst te duiden.”

Afwachtend

En zeker, Van Berlo herinnert zich de reactie bij het management: “Heel erg afwachtend, men wist niet wat men ermee aan moest. Er was onbegrip, Het kwam immers bottom-up. Daardoor was er op dat niveau minder herkenning. De potentie die ik voelde, voelden zij niet. Dingen veranderen konden zij al. Daarvoor hadden ze geen nieuwe mogelijkheden nodig.”
Borsje concludeert zelfs: “Intenties zijn er volop, maar uitzoeken wat het echt betekent en dingen uitproberen, ik zie het niet.” En Van Berlo wil wel kwijt: “BZK had wel meer uit het netwerk kunnen halen. Bijvoorbeeld door overheidsbrede kennisuitwisseling te stimuleren.”
Maar teleurgesteld? Nee. Anno 2016 telt het netwerk ruim 10.000 leden. Het uit Ambtenaar 2.0 ontstane Pleio, digitaal platform voor daadwerkelijke samenwerking in elk denkbaar domein met een publieke component, telt 350.000 gebruikers. Borsje: “Ik ben optimistisch. Er is een beweging gaande. Mensen vinden elkaar, hebben steun aan elkaar. Het is een kwestie van kleine stapjes.” Van Berlo: “De behoefte aan kennisuitwisseling blijft. Het concept van collectiviteit is nog altijd groeiende.”

Vehikel

In 2009 is een stichting Ambtenaar 2.0 opgericht en in 2012 een stichting Pleio, omdat de CIO Rijk behoefte had aan een aanspreekpunt, met een stichting persoonlijke aansprakelijkheid kon worden afgeleid en het beter was voor, hoe bescheiden ook, het kasbeheer. Dat zijn nu de motoren achter het Ambtenaar 2.0-netwerk en het Pleio-platform. Van Berlo noemt ze ‘maar een vehikel’. Immers: “Het gaat om de mensen.” Een rol voor een stichting buiten de overheid vindt hij niet vreemd. “Dé overheid bestaat niet. En het is van en voor iedereen. Iedereen kan meedoen.”

Actieve respons

Hans Damen postte en retweette in zes jaar ruim 17.000 tweets (gemiddeld bijna 8 per dag), houdt van reizen in Azië, trappistenbier (Orval), saxofoonmuziek (tenor) en carnaval (Striepersgat). Hij is ook brigadegeneraal, directeur Materieel en Diensten van de Landmacht en uitgever van Deftwits (‘Dagelijks nieuws van, door en voor defensie twitteraars’).

Openheid en zichtbaarheid noemt hij als eerste op de vraag wat hem Ambtenaar 2.0 maakt. “Ik probeer te handelen volgens de Ambtenaar 2.0-principes. Dus open en zichtbaar zijn. Anderen mee laten doen, vooral van andere organisaties, en ook burgers. Alles is permanent bèta, dus nooit af. Dingen doen. Niet praten, beleidsstukken schrijven, maar dingen doen. En dat vanuit passie, vanuit je hart.”

Motivatie: “Als je op missie gaat, in Uruzgan of Mali, weet je: het gaat nooit alleen om militairen. Het is 3D: defence, diplomacy, development. Je opereert altijd in netwerken. En dan zou je terug in Nederland weer achter de kazernemuren gaan zitten. Daarbij komt: we zijn ook actief in Nederland. Opvang asielzoekers, grenscontrole, ondersteuning bij calamiteiten. Dat mag gezien worden.”

“In 2012 heb ik een Landmacht 2.0- dag georganiseerd. Om collega’s er kennis mee te laten maken. Was nog vooral een feestje van mezelf. Vorig jaar heb ik weer zoiets op touw gezet. Toen waren alle krijgsmachtdelen er en was het al een stuk gewoner. Facebook is het populairst. Ik schat dat 80 tot 90 procent van de militairen Facebook heeft. In de hogere rangen veel LinkedIn natuurlijk. Twitter: ik denk 20 tot 25 procent. Wel veel volgers, die zelf niks posten.”

Wel loyaal

Zelf post hij wel berichten en schuwt daarbij volgens de jury van de Ambtenaar 2.0-competitie van 2013, die hem op één zette, ‘tegendraadse’ opvattingen niet. “Ach, zelf zal ik niet zo gauw zeggen dat op Defensie te veel wordt bezuinigd, maar als iemand anders het zegt ben ik niet te beroerd om dat te retweeten. Ik ben een loyale ambtenaar. Dat betekent ook: kritisch zijn, tegen je bazen, tegen de politieke leiding. Drie keer nee zeggen, maar als er besloten is wel loyaal uitvoeren.”

En samenwerken loont dus. “We werken met de FME (de metaalsector) en regionale ontwikkelingsbedrijven aan een nieuwe basis voor onze uitzendingen. Telkens moeten we uit het niets ons eigen dorp uit de grond stampen. We experimenteren nu met een aanpak die minder energie en inspanning vraagt en minder kost. Dat zet ik dan ook op Twitter. Reageren bedrijven: waarom mag ik niet meedoen? Dat mag wel, dat is juist de bedoeling. Ja, er is actieve respons.”

Die kwam er ook toen hij in de VS een dag over had, het Twitteraccount van US Army bekeek en met een tweet een bezoek aan het Pentagon regelde. “Onze militair attaché zei: Dat moet je vijf weken tevoren aanvragen. Nou, met Twitter gaat het sneller. Kijk, het bureau van de secretaris-generaal was altijd de toegangspoort naar de minister, de afdeling voorlichting het kanaal naar buiten. Die raken natuurlijk wel wat positie kwijt.”

Nieuwe ambtenaar

Marie Louise Borsje is tegenwoordig als organisatieadviseur bij EZ verbonden aan een samenwerkingsprogramma ‘Samen in Beleid’ en in haar vrije tijd voorzitter van de Stichting Ambtenaar 2.0.
Davied van Berlo werkt als ‘strategisch adviseur netwerksamenleving, ambtelijk vakmanschap en kennisnetwerken’ bij BZK en zit daar in het ‘Team Ambtelijk Vakmanschap’. Hij ziet versterking van dat vakmanschap als volgende fase in een ontwikkeling die met Ambtenaar 2.0 begon.
Van Berlo: “We gaan richting overheidsparticipatie in een netwerksamenleving. Hoe sluit je dan aan op wat de bedoeling van je handelen is? Neem jeugdzorg. Daar is de bedoeling: elk kind veilig. De jeugdzorgmedewerker heeft daar de beste kijk op. Hoe kun je, in plaats van regels over hen uitstorten en inspecties op hen afsturen, je organisatie zo inrichten dat je deze professionals maximaal ondersteunt? De positie van de ambtenaar verandert. Je krijgt een nieuw soort ambtenaar. Een ondernemend, netwerkvaardig iemand, ook aanspreekbaar voor de buitenwereld. De ambtenaar als professional. Dan moet je de kwaliteit bepalen, daar discussie over voeren, als publieke professionals onderling. Daarom wordt het tijd voor een Vereniging van Ambtenaren.”

‘Geen behoefte’

iBestuur heeft BZK gevraagd hoe het aankijkt tegen de externe impuls van twee private stichtingen en ook wat er nu aan Ambtenaar 2.0-achtige activiteiten plaatsvindt.

Reactie: “Het project had een tijdelijk karakter – zoals per definitie alle projecten – en is na enkele jaren conform planning afgerond. Het project was een manier om vernieuwingen en nieuwe werkmethodes binnen de overheid te stimuleren en te verbinden. Er was na afronding van het project rijksbreed geen behoefte om dat in projectvorm voort te zetten. Elke organisatie (overheid, bedrijf) heeft zo z’n eigen manier om de eigen werkwijze te bepalen en desgewenst af en toe te vernieuwen. Dat is binnen de rijksoverheid geen structurele taak voor BZK. Het zal per organisatie of zelfs organisatieonderdeel verschillen, en we hebben daar geen overzicht van.”

  • Dirk-Jan de Bruijn | 16 juni 2016, 17:05

    Wonderlijke reactie van BZK – zeker als het stimuleren van een participatiemaatschappij je core lijkt te zijn: een transitie van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’ – iets in mij zegt dat Ambtenaar 2.0 daar nou naadloos in past – lijkt me dat er nog veel te doen is dus met het Ambtenaar 2.0 gedachtegoed! Want één ding is zeker: dit patroon is nog niet doorbroken.

Plaats een reactie

U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Registreren