De ‘zaak Lili en Howick’ zorgde voor enorme reuring in het land. En dat heeft de data-afdeling van het DG Migratie geweten. De drukte daar was uitzonderlijk, want normaal gesproken vindt de pers veel antwoorden op de opendatawebsite van de overheid, waar iedereen terecht kan voor informatie over de migratieketen. Het lichtende voorbeeld voor het hele ministerie. ‘Er zit natuurlijk een heel mooi maatschappelijk ideaal achter ons programma Open Data.’
Sander Zwienink (links): “We zijn nu aan het kijken hoe we open data kunnen verankeren, zodat het een vanzelfsprekendheid wordt en blijft voor onze organisaties.” Wouter Dronkers: “Mijn team zorgt ervoor dat de politiek wordt gevoed met de juiste data.” Beeld: de Beeldredaktie
Sander Zwienink is afdelingshoofd Beleid, Kennis en Innovatie bij de Directie Informatisering en Inkoop (DI&I) van het ministerie van Justitie en Veiligheid. “Wij zijn net verantwoordelijk geworden voor databeleid, dus we hebben nog een hoop te doen”, zegt hij. Ook is Zwienink programmamanager Data. “Het programma Open Data valt daaronder. Vanaf dit jaar is besloten een aantal projecten op het gebied van data te bundelen. Zo is het programma Data ontstaan.”
Wouter Dronkers werkt bij het directoraat-generaal Migratie als projectleider Analyseproeftuin Migratieketen. “Mijn team zorgt ervoor dat de politiek wordt gevoed met de juiste data, en dat we kunnen controleren of het beleid en de ketenpartners doen wat ze moeten doen. Ook analyseren we de maatschappelijke opgaven die op ons afkomen met behulp van data. Mijn betrokkenheid bij het programma Open Data is dat we vanuit de DG Migratie, samen met onze partners, zoals IND, dienst Terugkeer en Vertrek en COA, heel veel data op data.overheid.nl zetten. Dat gebeurt vanuit mijn team voor de hele migratieketen.”
DG Migratie is hiermee een voorloper op het gebied van open data. Zwienink: “Wij zouden het heel mooi vinden als alle collega’s binnen JenV zover waren op dat terrein als zij.”
Volgens Dronkers wordt die drang om voorop te lopen gevoed door een combinatie van eigenbelang en altruïsme. “Er zit natuurlijk een heel mooi maatschappelijk ideaal achter Open Data. Dat heeft te maken met transparantie en verantwoording afleggen over de publieke taak. Het heeft ook te maken met het idee dat data waardevol zijn en dat de samenleving die zelf ten nutte kan maken. Dat is een mooie, altruïstische gedachte. Maar binnen mijn team krijgen wij ook heel veel persvragen.”
Daags voordat dit interview plaatsvindt, is bekend geworden dat de kinderen Lili en Howick niet hoeven terug te keren naar hun geboorteland Armenië, maar asiel krijgen in Nederland. Dat zorgde binnen de persafdeling van Migratie binnen enkele dagen voor tientallen informatieaanvragen van journalisten. “Dat is nu even een piek, maar normaliter weten we heel goed de pers te helpen via open data. Zo hoeven we niet elke vraag stuk voor stuk te beantwoorden, maar kunnen journalisten op een voor hun gelegen moment hun antwoorden van de opendatawebsite halen”, zegt Dronkers.
Discussies over migratie gaan heel vaak over aantallen. Hoeveel kinderen zitten in hetzelfde schuitje als Lili en Howick? Om welke nationaliteiten gaat het? Zulke informatievragen gaan over emoties, maar de aantallen zijn daarbij heel relevant. Toen Dronkers drie jaar geleden zijn werk begon bij DG Migratie, verwerkte zijn team zo’n drie tot vijf vragen per dag. Met het beantwoorden daarvan kon hij een klein team goed aan de gang houden. “We krijgen inmiddels nog slechts een derde van dat aantal vragen: zo’n kleine drie per week. De open data voorzien de pers van de juiste gegevens, op een efficiënte en klantvriendelijke manier. Die afname maakt voor ons tijd vrij om analyses te maken van maatschappelijke opgaven, in plaats van achter de waan van de dag aan te hollen. Dat maakt ons werk veel leuker en interessanter. Want vaak zijn persvragen redelijk eenvoudig. Hoeveel Syriërs hebben asiel aangevraagd in Nederland; dat vergt geen zware statistische analyses. Het kost wel veel werk om uit te zoeken, maar het is ook saai. De combinatie tussen altruïsme en eigenbelang is heel krachtig.”
Normaal
Het programma Open Data wordt eind van dit jaar, mogelijk begin volgend jaar afgesloten, schat Zwienink in. “We zijn nu aan het kijken hoe we open data kunnen verankeren, zodat het een vanzelfsprekendheid wordt en blijft voor onze organisaties. In het programma Data zijn we druk bezig dat op te tuigen. De ene partij heeft daarbij wat meer hulp nodig dan de andere. De ene doet alleen wat strikt noodzakelijk is, ziet het belang van open data mogelijk minder, en andere organisaties publiceren meer en zetten zich daar graag voor in.”
Het team van Wouter Dronkers blijft binnen DG Migratie doorgaan met het publiceren van zoveel mogelijk nieuwe open data sets. “Het einde van dit project betekent zeker niet het einde van onze inspanningen op het gebied van open data, integendeel!”
Waarom sommige onderdelen van de JenV-organisatie minder het (eigen)belang voelen en dus minder data publiceren, kan Zwienink niet beantwoorden. “Dat zouden we aan de onderdelen moeten vragen. DG Migratie, de politie en CJIB lopen voorop. Voor andere partijen zal het wat langer duren, maar het gaat zeker gebeuren over de hele linie. Ik hoop dat open data over twee, drie jaar gewoon vanzelfsprekend is. Dat het voor elke beleids-DG en voor elke uitvoerder onderdeel van z’n normale takenpakket is.”
“Bij onderdelen van de organisatie waar aantallen belangrijker zijn, zal de data warehousing ook een meer prominente plek hebben in de organisatie”, vult Dronkers aan. “Dan is het makkelijker om de stap te maken naar open data.”
Bundeling
Tijdens de loop van het programma Open Data is duidelijk geworden dat JenV al veel informatie ontsluit, bijvoorbeeld via het CBS. Dat wordt niet specifiek ‘open data’ genoemd, maar wie wil weten hoeveel strafzaken er in Nederland worden afgehandeld, kan terecht op Statline, of Eurostat, het Europese equivalent.
Voor het programma Data droomt Zwienink over mogelijkheden om zulke datastromen overzichtelijk te bundelen. “Je ziet nu wat staan bij CBS, bij data.overheid.nl, rijksoverheid.nl en de strafrechtmonitor. Ik ben op zoek naar een manier om niet allerlei informatie dubbel te publiceren. Op verschillende plekken en met verschillende frequenties zien we data vanuit JenV, allemaal op nét weer verschillende manieren. Als we dat bij elkaar kunnen brengen, bedienen we niet alleen datajournalisten, maar ook klassieke journalisten en gewone burgers. Door grafiekjes, met de mogelijkheid om verder de diepte in te gaan voor wie dat wil.”
Ook Dronkers is enthousiast over het plan van bundeling. “Wij brengen ook voor de leek goed begrijpelijke factsheets, met grafiekjes en pie charts. Dat zijn allemaal producten die los van elkaar staan. Als leek moet je daar best een beetje naar zoeken. Een publieksvriendelijk, toegankelijk portaal waar alles bij elkaar wordt gebracht, zou een toegevoegde waarde hebben.”
Zwienink noemt de Bosatlas van de Veiligheid, gepubliceerd in 2017, die in tien hoofdstukken de essentie van alles wat in Nederland speelt rond het thema veiligheid laat zien, aan de hand van luchtfoto’s, kaarten en infographics. Aan de orde komen persoonlijke veiligheid, waterveiligheid, cybercriminaliteit en internationaal terrorisme. De atlas is bestemd voor een breed publiek en verkrijgbaar bij de boekhandel.
“Ik vraag me dan af: kunnen we onze datasets ook in zo’n aantrekkelijke vorm digitaal aanbieden? Dat zou veel voordelen geven en zou de toegankelijkheid van onze informatie aanzienlijk vergroten.”
Chief Data Officer
Een ander plan voor het programma Data is de vorming van een gemeenschappelijk JenV datalab. De CIO-raad heeft al eens de wens uitgesproken dit te willen doen. “De vraag is nu: hoe doen we dat en met wie? JenV is een ingewikkelde organisatie met veel partijen. Het NFI en CJIB hebben elk al een eigen datalab en op meer plekken zijn er datalabs in wording. Gaat het ons verder helpen als we krachten bundelen en zo ja: hoe helpt ons dat? Mogelijk door kennisbundeling, of doordat bepaalde investeringen niet telkens opnieuw hoeven worden gedaan”, zegt Zwienink. “Mij is gevraagd te onderzoeken of een gezamenlijk lab de deelorganisaties toegevoegde waarde biedt.”
Ook denkt Zwienink na over de mogelijke aanstelling van een departementale Chief Data Officer. Deze rol zou toezien toe op het bevorderen van de gegevenskwaliteit, standaardisatie en hergebruik van data. Ook is het voornemen een toetsingscommissie in te stellen voor checks and balances bij het gebruik van data. “We gaan onderzoeken wat de meerwaarde van zo iemand is, boven wat organisaties zelf allemaal al hebben. Kan zo iemand organisaties helpen door overkoepelend te faciliteren?”
Een overkoepelende visie zou zaken kunnen stroomlijnen, die dat nu nog onvoldoende zijn. Zoals referentiegegevens, een gortdroge maar heel noodzakelijke materie die zorgt voor databestanden die goed te koppelen zijn. “Binnen de ene keten spreken we over ‘Nederland’, en in de andere over ‘0031’”, zegt Zwienink. “Om zulke basale gegevens gaat het”, vult Dronkers aan. “Een land als Afghanistan, hoe noem je dat? Zeg je: Republiek Afghanistan, schrijf je het met of zonder h? Of het gebruik van diakrieten, die letters met een schriftteken boven, onder of door de letter ter aanduiding van de uitspraak. Als de ene organisatie die op een andere manier gebruikt dan de andere, kunnen systemen niet meer met elkaar praten.”
Om onnodige verwarring te voorkomen, overweegt DG Migratie in 2019 een gegevenswoordenboek beschikbaar te stellen als open data, een soort dikke Van Dale van de migratieketen. Zo kan iedereen opzoeken wat een bepaalde term of afkorting precies betekent. Dat vergroot de bruikbaarheid van de datasets, voor de hele maatschappij.
Dat is de opdracht waar het programma Data mede voor staat. Van buiten naar binnen denken. Hoe bedienen we de maatschappij het best, met hulp van open data. Zwienink: “Het gaat niet om wat wij willen met data, maar om wat de maatschappij wil en wat voor burgers relevant is.”
Programma Data
In het programma Data staat informatie centraal. JenV investeert hiermee in uitwisselbaarheid en bevordert openheid en transparantie. Dit ondersteunt de primaire dienstverlening van JenV.
In dit nieuwe programma is een aantal bestaande projecten opgenomen, zoals:
• het vormgeven van big data analytics binnen JenV. De experimenten in Living
Labs gaan door en worden bij positief resultaat overgebracht naar de lijn;
• het onverminderd stimuleren van het ontsluiten van open data;
• het concept van de informatierotonde wordt gekoppeld aan actuele casuïstiek binnen het JenV-domein;
• het opleveren van gestandaardiseerde referentiegegevens;
• de introductie van een Chief Data Officer;
• onverminderde ondersteuning bij de implementatie van de AVG en de Richtlijn opsporing en vervolging