Als ik op bezoek ben bij gemeenten kom ik gelukkig steeds meer mensen tegen die geestdriftig op zoek zijn naar innovatie. Natuurlijk kan het ook op het gebied van innovatie altijd meer, sneller en beter, maar ik zie heel veel in beweging komen. Het is vaak rijp en groen door elkaar, piraten, weloverwogen organisatieadviseurs en natuurlijk de onvermijdelijke bezuinigingsmaatregelen onder het motto ‘Meer met minder’. Innovatie wordt op genoeg plekken gedoogd en vaker dan we misschien verwachten daadwerkelijk aangemoedigd.

Er is in dit perspectief ook bijna overal gewerkt aan de strategische visie over de toekomst van de betreffende gemeente, waarin het groene karakter, de toeristische aantrekkingskracht en de uitstekende woonomgeving in het landelijke format lijken te staan. Maar als je een paar van die visies achter elkaar leest, begint de vraag te dagen: bestaat de gemeente straks eigenlijk nog wel? En vooral: Waarom lijkt geen van de auteurs zichzelf die vraag te stellen? Ik heb het niet over een mogelijke dreigende herindeling of de vraag of het gemeentehuis verdwijnt. De vraag is: Wat is de relevantie van onze bestuurslaag in een gedigitaliseerde wereld?

Als we straks alle documenten digitaal kunnen aanvragen (en de vraag is natuurlijk ook wat überhaupt het bestaansrecht van documenten nog is), het sociaal domein op regionaal niveau wordt geregisseerd, peer-to-peer dienstverlening de nulde lijn heeft overgenomen en we bezwaar kunnen maken tegen bouwvergunningen via onze mobiele telefoon: Wat heeft de burger dan nog aan de gemeente? Die essentiële vraag mag van begeleidingscommissies van de prachtige strategische visies waarschijnlijk niet gesteld worden.

Toch is het bijna een standaardvraag in de gemiddelde innovatie cursus in het bedrijfsleven geworden: is uw bedrijf morgen nog relevant? De technologische ontwikkelingen gaan zo hard dat hele sectoren morgen geen bestaansrecht meer hebben. Net zoals mechanisatie vanaf de industriële revolutie langzaamaan het handwerk verdreef, is de digitalisering bezig bedrijfstakken met wortel en al uit te roeien. Innovatie kan niet langer bestaan uit het bijsturen van het bestaande of meer doen met minder. Meer van hetzelfde doen, ook al is het met minder middelen, is zinloos als er geen behoefte is. Dat betekent dat innovatie inhoudt dat je een concurrent van jezelf kan worden. Innoverend vermogen betekent in tijd van transitie ook kannibaliserend vermogen. Welk bedrijf durft radicale sprongen te nemen, waardoor de eigen eerdere producten irrelevant worden?

Het is tijd. Het is tijd voor gemeenten om ook die vraag te gaan stellen. Ben ik, als bestuurslaag, als organisatie, als onderdeel van de lokale maatschappij, nog relevant in de toekomst? En als die relevantie alleen kan bestaan door radicaal andere beslissingen te nemen, door op mijn eigen producten en diensten te gaan concurreren, durf ik mezelf dan opnieuw uit te vinden? Voorkom dat uw gemeente alleen een huis van traditie wordt. Burgers vinden een weg om de gemeenten heen, dat doen ze nu al. Wees op tijd en heb het lef om te laten zien wat echt relevant is, dan volgt de innovatie vanzelf.

Wie durft?