De jaarwisseling blijft een prima moment om even wat achterover te leunen. Om zo te overzien waar we eigenlijk staan. En wat onze agenda is voor de komende periode. Laten we het recente regeerakkoord ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’ erop naslaan. Om eens te kijken wat onze gemeenschappelijke opgave is op weg naar 2025. Ik tel er al snel een stuk of tien.

Onze wereld draait op (veelal op verouderde) software. Dat geldt zeker voor onze overheid. Ons is een nieuwe bestuurscultuur beloofd, dat kan toch niet met verouderde IT? In de coronacrisis zagen we dat zonder thuiswerken (digitaal dus) de economie tot stilstand zou zijn gekomen. Dat besef lijkt nog niet doorgedrongen te zijn tot politici in Nederland.

Sinds de toeslagenaffaire is het een ware hot topic: onze nieuwe bestuurscultuur. Je kunt geen krant openslaan of praatprogramma bekijken of je leest of hoort erover. Maar wat bedoelt men daar nou mee, want betekent dat voor de dagelijkse praktijk? Wat moet er dan in termen van houding en gedrag concreet gaan veranderen?

Uitvoerbaarheid en digitalisering staan als urgente vraagstukken op het lijstje van de formatieverkenningen. Ik ben daar blij mee. Laten we hopen dat het nieuwe kabinet daarop doorpakt. Want zo voorkomen we nieuwe drama’s. In de uitvoering vindt niet alleen de legitimatie van beleid plaats, maar ook die van politiek en bestuur.

Na vier jaar neem ik afscheid van Wigo4it. Het waren turbulente jaren, die begon met stevige twijfels over het bestaansrecht van het samenwerkingsverband, de besturing en de dienstverlening. Een belangrijke les uit deze periode: wees niet bang de ramen wijd open te zetten, zo weet je tenminste exact waar je aan toe bent.

Als we onze maatschappij vanaf de basis opnieuw zouden kunnen vormgeven, hoe zouden we dan onze infrastructuur willen inrichten? Een land dat dat de afgelopen decennia kon doen is Estonia. Toen Estland in 1991 als soevereine natie afscheid kon nemen van de Russische bezetting, was het een arm land. De eerste premier Mart Laar wilde het land vergaand moderniseren en koos direct voor de 100 procent digitale route.

Zou er één rijksambtenaar zijn die niet een moment kan aanwijzen in haar of zijn loopbaan waarin zich de vraag aandiende: hoe ga ik om met de openbaarheid? Net zo min als er overheidsbeleid is waarin spanningen ontbreken, kun je als overheidsdienaar om de vraag wat openbaarheid met je doet.

Er wordt vanuit de raad weinig, veel te weinig, aan overlevering en geschiedschrijving gedaan. Voor de reconstructie van de tijdlijn van gebeurtenissen in de openbaarheid en de achterkamers. Om het verhaal niet alleen vanuit de bestuurlijke of ambtelijke kant te onthouden, maar ook vanuit de kant van de volksvertegenwoordigers.

Een niet innoverende overheid gaat failliet, misschien niet financieel, maar wel moreel en qua geloofwaardigheid, qua betrouwbaarheid. Daar helpt geen minister van Digitale Zaken. Het wordt tijd dat digitalisering in alle bestuurslagen en overheidsinstellingen ‘chefsache’ wordt. Innovatie moet van de borreltafel en op de bestuurlijke agenda.

“De overheid moet digitaal doén,” zegt Kees Verhoeven in het artikel ‘Lessen in Den Haag: betere grip op ICT’ in iBestuur Magazine. Ik hoop dat het “elektronisch invullen van formulieren” een belangrijk onderwerp op de agenda van de nieuwe Kamercommissie wordt. Misschien niet zo sexy en actueel als ‘algoritmes’ of 5G, maar het gaat hier wel om een continue stroom van kleiner en groter burgerlijk (en ambtelijk) leed.

Waarom lukt het maar niet om als overheid op één domeinnaam-extensie over te gaan?

Uitvoeringsorganisaties die de menselijke maat uit het oog verliezen. Het komt erg vaak voor. Is er een oplossing voor?

Is Common Ground een (zoveelste) ICT-hoofdpijndossier of is het écht een wendbaar vernieuwingstraject?