Een goed informatiesysteem beweegt mee in de tijd met product, markt en cultuur. Hoe beter de informatie-architect dat heeft meegenomen in zijn ontwerp, hoe robuuster de architectuur is voor de toekomst. De uitspraak ‘a good architecture last for ever’ is een waarheid als een koe en meestal de duurzaamste oplossing.

Onlangs heeft het kabinet onder leiding van staatssecretaris Digitalisering Alexandra van Huffelen de Werkagenda Digitalisering gepresenteerd. U weet het, op beleidsgebied heb ik een kritische inborst, maar eerlijk is eerlijk: het is een doordacht stuk met duidelijke doelen. Helaas blijkt het – deels onzichtbare – fundament ervan een blinde vlek in het beleid.

In razend tempo worden programma’s en maatregelen ontworpen om de informatiehuishouding op orde te krijgen. Aankomende wetgeving zoals de Wet open overheid (Woo) en de nieuwe Archiefwet (Aw) zorgt voor nog meer druk. Pas op: in de haast om zo snel mogelijk grip te krijgen op de informatie kunnen louter beheersmatige of technische overwegingen de overhand krijgen.

Ons vakgebied verandert. Van ‘nice to have’ is digitale dienstverlening op alle terreinen een ‘must have’ geworden, met bijpassende kwaliteitseisen. Mijn laatste tip betreft de mensen in je organisatie. Daar begint en eindigt alles mee. Zes jaar geleden benadrukte ik de noodzaak van actuele kennis en expertise; wat mij betreft minimaal op relevant HBO-niveau. Daar zet ik anno 2022 een dikke streep onder.

Met de verkiezingen in het vooruitzicht vragen raadsleden en griffiers zich af: ‘hoe brengen we de raad zo snel mogelijk op vlieghoogte wat betreft de Omgevingswet en wat gaan we daarna doen?’ Het inwerkprogramma gaat helpen, inhoudelijke informatie over de Omgevingswet, mogelijk de instelling van een raadswerkgroep. Maar om echt te sturen heeft de raad andere informatie nodig dan tot nu toe.

‘De ontwikkeling van een standaardtaal in het openbaar bestuur is de culturele strijd in de 21ste eeuw, zoals dat de ontwikkeling van dialecten tot de standaardtaal Nederlands dat was van de 19de eeuw,’ schreef Arno Visser, president van de Algemene Rekenkamer in zijn nieuwjaarsessay. Laten we aan het werk gaan, in plaats van elkaar eindeloos de maat te nemen.

Meer en meer overheidspartijen zien het belang in van het gebruik van API’s. Op 25 januari 2022 worden de eerste handtekeningen gezet onder de intentieovereenkomst over een nieuwe API-strategie voor de overheid. Nederland loopt in dit opzicht behoorlijk achter op bijvoorbeeld Vlaanderen die de API’s volledig hebben omarmd, de politieke bestuurders voorop.

De jaarwisseling blijft een prima moment om even wat achterover te leunen. Om zo te overzien waar we eigenlijk staan. En wat onze agenda is voor de komende periode. Laten we het recente regeerakkoord ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’ erop naslaan. Om eens te kijken wat onze gemeenschappelijke opgave is op weg naar 2025. Ik tel er al snel een stuk of tien.

Onze wereld draait op (veelal op verouderde) software. Dat geldt zeker voor onze overheid. Ons is een nieuwe bestuurscultuur beloofd, dat kan toch niet met verouderde IT? In de coronacrisis zagen we dat zonder thuiswerken (digitaal dus) de economie tot stilstand zou zijn gekomen. Dat besef lijkt nog niet doorgedrongen te zijn tot politici in Nederland.

Sinds de toeslagenaffaire is het een ware hot topic: onze nieuwe bestuurscultuur. Je kunt geen krant openslaan of praatprogramma bekijken of je leest of hoort erover. Maar wat bedoelt men daar nou mee, want betekent dat voor de dagelijkse praktijk? Wat moet er dan in termen van houding en gedrag concreet gaan veranderen?

Uitvoerbaarheid en digitalisering staan als urgente vraagstukken op het lijstje van de formatieverkenningen. Ik ben daar blij mee. Laten we hopen dat het nieuwe kabinet daarop doorpakt. Want zo voorkomen we nieuwe drama’s. In de uitvoering vindt niet alleen de legitimatie van beleid plaats, maar ook die van politiek en bestuur.

Na vier jaar neem ik afscheid van Wigo4it. Het waren turbulente jaren, die begon met stevige twijfels over het bestaansrecht van het samenwerkingsverband, de besturing en de dienstverlening. Een belangrijke les uit deze periode: wees niet bang de ramen wijd open te zetten, zo weet je tenminste exact waar je aan toe bent.

Als we onze maatschappij vanaf de basis opnieuw zouden kunnen vormgeven, hoe zouden we dan onze infrastructuur willen inrichten? Een land dat dat de afgelopen decennia kon doen is Estonia. Toen Estland in 1991 als soevereine natie afscheid kon nemen van de Russische bezetting, was het een arm land. De eerste premier Mart Laar wilde het land vergaand moderniseren en koos direct voor de 100 procent digitale route.

Zou er één rijksambtenaar zijn die niet een moment kan aanwijzen in haar of zijn loopbaan waarin zich de vraag aandiende: hoe ga ik om met de openbaarheid? Net zo min als er overheidsbeleid is waarin spanningen ontbreken, kun je als overheidsdienaar om de vraag wat openbaarheid met je doet.

Er wordt vanuit de raad weinig, veel te weinig, aan overlevering en geschiedschrijving gedaan. Voor de reconstructie van de tijdlijn van gebeurtenissen in de openbaarheid en de achterkamers. Om het verhaal niet alleen vanuit de bestuurlijke of ambtelijke kant te onthouden, maar ook vanuit de kant van de volksvertegenwoordigers.