Om de ambitie van het datagedreven werken te realiseren is massa nodig, net zoals met iedere verandering. Verplicht daarom het gebruik van data in plaats van te verbieden, en faciliteer in plaats van af te remmen. Transparantie is daarbij belangrijk, maar niet alleen van hoe data gebruikt wordt, ook van wat het oplevert.

Maatschappelijke vraagstukken als de energietransitie vragen om beter gebruik van data en data-analysemethoden. Ook gemeenten staan voor de uitdaging om datagedreven te werken: welke databronnen en algoritmen zijn hiervoor nodig? En hoe te werken binnen juridische kaders en met aandacht voor publieke waarden?

De twijfel heeft bij mij toegeslagen. Met best een harde klap eigenlijk. Helemaal zeker weet ik het nog niet, maar steeds vaker denk ik: ik ben helemaal klaar met, wat heet, digitale transformatie. De bestaande realiteit volpompen met digital is verarmend, het voelt als zo’n reductie van wat leven is.

Binnenkort organiseren Binnenlands Bestuur en iBestuur het congres ICT en Overheid 2021. Het thema is hoe IT de overheid kan helpen bij het aangaan van maatschappelijke opgaven. Ik mag er iets zeggen over de rol die bestuurders hierin hebben. Een onderwerp dat mij na aan het hart ligt, want die rol is cruciaal. Als bestuurder moet je niet alleen verstand hebben van informatietechnologie, maar ook weten wat die technologie met de samenleving doet.

Vorige maand schreven verschillende media over een onderzoek van het CBS naar de relatie tussen inkomen en de kans om te overlijden aan corona. De Volkskrant vatte het samen als: ‘arm’ sterft twee keer zo vaak als ‘rijk’. Statistisch juist, de achterliggende werkelijkheid is complexer. Steeds vaker laten we de data spreken zonder de taal te begrijpen, met alle risico’s van dien.

Algoritmes zijn eng, maar alles is minder eng met het licht aan. Zet algoritmes dus in de schijnwerpers. En licht is niet genoeg voor doorschijnendheid: een algoritme is pas transparant als het ook begrijpelijk is, voor iedereen. Net zoals controle pas democratisch is als iedereen mee kan kijken.

Allerlei initiatieven bestaan en ontstaan om gecontroleerd data te delen en te interpreteren zonder tussenkomst van mensen. Maar niet iedereen kan profiteren van deze kansen.

Veel dataprojecten binnen de overheid struikelen nog voor ze begonnen zijn. Niet vanwege privacy bezwaren of haperende technologie, maar simpelweg door kwalitatief onvoldoende goede data. Tijd om eigenaarschap en rentmeesterschap op het gebied van data te organiseren binnen alle overheden.

Doordat politieke partijen hun verkiezingscampagne steeds meer via sociale media voeren, krijgen zij beter zicht op hun potentiële kiezers. Tegelijkertijd krijgen die kiezers juist minder zicht op hoe partijen opereren. Hoog tijd voor meer openheid over microtargeting. De data die platforms gebruiken om hun bezoekers in verschillende doelgroepen in te delen, kunnen op een minder frisse manier zijn verkregen. De platforms kunnen de politieke partijen ook verschillend behandelen.

De ontwikkeling van kunstmatige intelligentie volledig aan markt en wetenschap overlaten is vragen om grote problemen. Daarom een nadrukkelijke oproep aan de politiek om met een brede maatschappelijke discussie over KI het initiatief (deels) naar zich toe te trekken.

Beleid dynamiseert niet, beleid zet vast. Het gebruik van data bewerkstelligt daarentegen juist het tegenovergestelde. Data dynamiseert namelijk wel. Met data hebt je het middel in handen om het narratief, het verháál over de opgave, telkens opnieuw en met steeds andere accenten te verwoorden.

Het aanstaande regeerakkoord moet werk maken van data en met concrete plannen komen op het gebied van de digitale infrastructuur, datavaardigheid en veilig en verantwoord datagebruik. De komst van een vaste Kamercommissie voor digitale zaken biedt geen antwoord op de lacune voor dit onderwerp in de politieke programma’s en het debat.

Van beleidscyclus naar datacyclus? We zitten al lang in de datacyclus, betoogt Guido Muller. Technologische transitie gaat altijd hand in hand met bestuurlijke veranderingen. Alleen bij provincies, waar Paul Strijp en ondergetekende werkzaam zijn, houdt het relict beleidscyclus nog relatief lang stand.

Is het zonder meer strafbaar stellen van deep fake technologie in algemene zin wenselijk? Of lost zo’n verbod niets op?

Binnen de overheid lijkt een tweedeling te ontstaan tussen dataliefhebbers en datasceptici. Wat is er aan de hand?