door: Fatou van den Hoff | 23 juli 2012
Het lidmaatschap van een politieke partij leidde tot de jaren 80 tot afwijzing van aanstelling of bevordering, of ontslag. Tegenwoordig gaan we ervan uit dat dit niet meer voorkomt. Toch ontslaan overheidswerkgevers ambtenaren en roepen politici op tot neutraliteit van ambtenaren.
Nu is slechts 3 procent van de bevolking partijlid. Ambtenaren zijn tien keer vaker dan andere Nederlanders partijlid en volgens BinnenlandsBestuur is eenderde van alle ambtenaren partijlid. In de ambtelijke top lopen de schattingen op tot honderd procent. Onderzoeker Baakman zegt dat de politieke kleur doorslaggevend is bij benoemingen.
Herinvoeren beroepsverbod
De neutraliteit van de ambtenaar is voor sommigen nooit weggeweest. Het is voor hen een grote verrassing dat ambtenaren niet neutraal hoeven te zijn. Verschillende volksvertegenwoordigers roepen om een verbod op partijlidmaatschap. De laatste jaren wordt die roep groter. Een recent voorbeeld is een volksvertegenwoordiger die vraagt naar de politieke kleur van drie benoemde topambtenaren waarbij hij wijst op de politisering van het ambtelijk apparaat, het zwaar wegen van de politieke kleur.
Hij vindt dat ambtenaren geen partijlid mogen zijn om de neutraliteit van het ambtelijk apparaat te waarborgen. Die neutraliteit is noodzakelijk om het goede bestuur te beschermen. Neutraliteit waarborgt goed bestuur omdat het tunnelvisie en kritiekloos uitvoeren van beleid voorkomt. Hij wil een garantie van de neutraliteit van het ambtelijk apparaat.
Het politiek bestuur is bij de eerste benoeming niet op te hoogte of de ambtenaar partijlid is. Het wijst een verband af op grond van artikel 1 Grondwet waarin staat dat iedereen gelijk behandeld wordt. Verder wijst het bestuur naar de transparante wervingsprocedure en de gestelde functie-eisen. Bij de volgende benoemingen haalt het respectievelijk artikel 125a Ambtenarenwet aan en de grondwettelijke vrijheid van vereniging. Politieke kleur speelt geen rol bij benoemingen. De benoemingen gaan volgens de wet en het bestuur verwacht dat de vraag om een einde aan deze vrijheid van vereniging te maken niet serieus is.
Vertrouwen en respect voor goed bestuur
Volksvertegenwoordigers willen dat ambtenaren ze op Twitter en LinkedIn ‘volgen’, zo blijkt uit mijn onderzoek ‘Volg me’. Een eigen blog bijhouden of deelnemen aan online discussies ligt voor volksvertegenwoordigers lastiger dan artikelen voor vakbladen schrijven. Over retweeten en ‘liken’ zijn de meningen verdeeld. Sommige volksvertegenwoordigers reageren dat ambtenaren ‘alleen uitvoeren wat politiek besluit’, ‘dienstbaar zijn aan bestuurders’ of ‘neutraal moeten zijn’. Dit toont geen vertrouwen in of respect voor de ambtenaar of zijn mening. Het dwingt kritiekloos uitvoeren van de tunnelvisie van de bestuurder af. Een eigen mening is goed en uiten zorgt voor transparantie.
Ge- en verboden werken achterkamertjespolitiek, tunnelvisie en kritiekloos uitvoeren van beleid in de hand. Goed bestuur komt tot stand door vertrouwen en respect. Vertrouwen in de ambtenaar vergroot zijn zelfbeeld en eigenwaarde. Respect voor een (afwijkende) mening en onderbouwen waarom zijn mening wel of niet gevolgd wordt, houdt de communicatielijn open en zorgt voor een brede blik.
Aanpassing van de wet zou tot beroepsverbod leiden en de grondrechten van de ambtenaar drastisch inperken. Een neutrale ambtenaar in een wereld met web 2.0 lijkt mij irreëel.
(Dit is deel 3 in drieluik ‘beroepsverboden’ en betreft herinvoeren verbod lidmaatschap van politieke partijen voor ambtenaren. Deel 1 betrof ‘behoud artikel 125a Ambtenarenwet’. Deel 2 betrof ‘onderwijs en het belang van tolerantie voor meningen die je verwerpelijk acht’.)
Fatou van den Hoff, adviseur Vrijheid van Meningsuiting
Mariette Lokin #
26 juli 2012, 16:14
Het lijkt er op dat neutraliteit van de ambtenaar alleen een issue is voor volksvertegenwoordigers. In de bijna 25 jaar dat ik ambtenaar ben heb ik tenminste niet meegemaakt dat een kritische houding of maatschappelijke betrokkenheid (of het nu via partijlidmaatschap of sociale media is) door mijn ambtelijke bazen niet op prijs werd gesteld.
Ik vind het daarentegen wel jammer dat de rechtspositie van ambtenaren wordt ‘genormaliseerd’. De ambtelijke aanstelling maakt je welbewust van de bijzondere positie die je inneemt in de openbare dienst, zonder dat dat afbreuk hoeft te doen aan je vrijheid om een eigen mening te hebben én te uiten.
Willem Sloots #
27 juli 2012, 12:32
Zelfde eervaring als Mariëtte (en vermoedelijk veel anderen). Heb eertijds de nodige discussies met politieke bazen gehad die nooit hebben geleid tot blijvend ongemak – en ik heb politieke bazen gehad van velerlei richtingen. Vanuit je vakmanschap integer adviseren wordt wel degelijk gewaardeerd – de rest is voor de bühne.
Overigens moet ik dat verdwijnen van de ambtelijke status nog maar eens zien. Niemand realiseert zich kennelijk wat er (ook via EU-recht) is geregeld voor ‘gewone’ werknemers bij bv. reorganisatie, overgang van onderneming, etc.
Fatou van den Hoff - Ixpressie #
30 juli 2012, 18:37
@Mariette @Willem
Leuk om jullie reacties te lezen. Het roept bij mij de vraag op of de roep om neutraliteit samenhangt met onzekerheid (kennis of ervaring) bij degene die erom vraagt. Ik maak wel onderscheid naar de mening van de ambtenaar over dossier en niet-dossier gerelateerde onderwerpen. Als het het dossier raakt dan verwacht ik dat een ambtenaar de communicatierichtlijn van de organisatie volgt. Kan dat niet dan kan eventueel een melding in het kader van de klokkenluidersregeling volgen.
Bij het geven van adviezen ten aanzien van het dossier of de organisatie verwacht ik dat een ambtenaar dat intern bespreekt vanuit zijn integriteitsbesef (gelofte/eed) of het zijn van goed ambtenaar.
De vrije meningsuiting en vrijheid van vereniging blijven bij een eventuele normalisering behouden. Dit is namelijk nodig vanwege de bijzondere relatie tussen overheidswerkgever en overheidspersoneel. De grondrechten kan de overheidswerkgever niet uitschakelen. Een werkgever kan wel handleidingen opleggen die de vrije meningsuiting verder beperken.