Alle begin is moeilijk, ook voor het BIT!

Eerst even terug in de tijd. De Commissie Elias stelde onder andere vast dat de CIO Rijk over te weinig bevoegdheden beschikte om ICT-projecten te kunnen beheersen. Ook liep die regelmatig aan tegen de autonomie van departementen. De betrokkenheid van minister Blok bij de onderhavige problematiek kwalificeerde Elias als te klein. Vanuit die vaststellingen beoordeeld zijn de ontwikkelingen sindsdien opmerkelijk te noemen.

Het BIT werd door minister Blok alsnog ingepast in het bestaande CIO-stelsel en de CIO Rijk, werkend onder zijn ministeriële verantwoordelijkheid, werd benoemd tot hoofd van het BIT en stelt als zodanig formeel de BIT-adviezen vast. Let wel, geen dwingende besluiten die, lag het aan Elias, opdrachtgevers desnoods konden verplichten met hun project te stoppen, maar adviezen die ‘expliciet bij de besluitvorming inzake IT-projecten dienen te worden meegewogen.’ De noodzakelijke onafhankelijkheid en doorzettingsmacht van het BIT, alle ongetwijfeld goed bedoelde intenties van de CIO Rijk en diens BIT-medewerkers ten spijt, zijn met die opzet eenvoudig onvoldoende geborgd. Een bijkomend punt van zorg daarover vormt een wijziging in de tekst van het Instellingsbesluit tijdelijk Bureau ICT-toetsing. Stond in het concept-besluit nog dat de minister van Wonen en Rijksdienst geen aanwijzingen zou geven met betrekking tot onder meer de inhoud van de BIT-adviezen, nu staat in het Instellingsbesluit dat de minister daarover geen afzonderlijke aanwijzingen geeft. Een opmerkelijk adjectief dat de mogelijkheid opent dat hij zich intern wel in algemene termen over een advies uitlaat. Als hij dat, in de departementale hiërarchische lijn, ook inderdaad zou doen onttrekt zich dat bovendien volledig aan het zicht van de buitenwacht.

Het Instellingsbesluit bevat trouwens nog een andere opvallende aanvulling. Een concept-advies van het BIT wordt nu eerst voor hoor en wederhoor aan de minister wie het aangaat gezonden. Pas daarna is sprake van een definitief BIT-advies. Of het concept-advies in de tussentijd aan de reactie van de betrokken minister kan worden aangepast, is niet duidelijk. Het alsnog aangebrachte onderscheid tussen concept en definitief advies doet dat logischerwijs wel vermoeden, al was het maar omdat alleen het definitieve BIT-advies openbaar wordt gemaakt. Ik kan mij echter goed voorstellen dat de Kamer vooral in het concept-advies van het BIT zal zijn geïnteresseerd en dat ook direct zou moeten kunnen krijgen. Wat de betrokken minister van het concept-advies van het BIT vindt, hoort men ongetwijfeld later wel.

Ten slotte de praktijk, want inmiddels is er een eerste advies van het BIT, namelijk over Operatie BRP, eerder nog Modernisering GBA geheten.
Vooropgesteld dit. Een BIT-advies lijkt mij toch in de eerste plaats bedoeld om ‘minder deskundigen’ een heldere en begaanbare weg in de vaak complexe IT-problematiek te wijzen. Daarvoor moet het dan, zou ik menen, leesbaar en begrijpelijk voor relatieve buitenstaanders zijn en bij voorkeur concrete aanwijzingen tot verbetering bevatten. Die vaardigheden mogen, gelet op de veronderstelde bijzondere expertise van leiding en medewerkers van het BIT, dunkt me, ook van hen worden verwacht. Wie met dat verwachtingspatroon aan het lezen slaat wordt teleurgesteld.
De hamvraag of het historisch belaste ICT-project Operatie BRP met succes kan worden uitgevoerd, beantwoordt het BIT positief, zij het met de kritische kanttekening dat een aantal risico’s en onzekerheden dan wel veel meer aandacht moet krijgen. Wat dan volgt is een reeks van te vrijblijvende noties. Zo zou de politiek onvoldoende besef hebben van de impact van door haar voorgestelde wijzigingen, kent het programma onvoldoende transparantie, is de planning daarvan kwetsbaar en heeft het BIT de indruk dat de complexiteit in het ontwerp groter is dan noodzakelijk. Tsja, denk je dan als aandachtig lezer, zover waren we voor het BIT ook al. Voorts blijkt dat het BIT ‘de roerige geschiedenis’ van het programma bewust buiten beschouwing heeft gelaten. Maar ligt nu juist daarin niet een wijze les voor de toekomst verscholen? Doorlezend valt op dat het eerste BIT-advies in belangrijke mate van procedurele en beheersmatige en slechts bij uitzondering van inhoudelijke aard is. Zeker de constatering dat het ontwerp van het BRP op sommige plaatsen zeer complex is, complexer zelfs dan noodzakelijk, wekt verwachtingen die gaande de rit niet worden ingelost.

Het eerste advies van het BIT wekt al met al de indruk dat men aan de voorzichtige kant heeft willen blijven en niet al te kritisch voor de opdrachtgever heeft willen zijn. Of dat bij een beladen project als BRP een verstandige insteek was en wat dat betekent voor toekomstige adviezen, zal moeten blijken.