Als na mr. drs. F.H.H. Weekers ook dr. R.H.A. Plasterk het veld moet ruimen, zal er meer aandacht komen voor misbruik van onze persoonsgegevens door onze eigen overheid.
Weekers weg. Plasterk passé. De bewindslieden aan wie ik in mijn blog posts sinds mei vorig jaar aandacht heb besteed, is het niet goed vergaan. Natuurlijk komt dat niet door mij, maar toeval is het evenmin.
Het was een voltreffer, mijn laatste bijdrage aan iBestuur. Aanleiding was een dubbele frustratie. Ik wilde laten zien dat onze overheid een onbetrouwbare hoedster van onze persoonsgegevens is. Het gaat daarbij niet over spionageverhalen maar om zaken waar ik verstand van heb: basisregistraties en gegevenslogistiek. Door alle gedoe met Toeslagen en Modernisering GBA kwam ik daar niet aan toe.
De andere bron van frustratie is dat minister Plasterk onder grote desinteresse van de Kamer een dubieus ICT project waaraan de geur van verspilling en bedrog kleeft, afkoopt en doorschuift naar zijn opvolgers. Wel was er een klein succes: de minister gaat in op een verzoek van de Kamer om broncode vrij te geven. Recent hebben wij deze ook opgevraagd, uiteraard met motivering. De frustratie blijft, ook omdat minister Plasterk meteen aangaf dat de aanvragers niet veel aan de informatie zouden hebben. Het klonk niet als gegeven maar een instructie. Binnenkort komt er Kamerbrief, zo verneem ik.
Tijdens het overleg met de Kamer (verslag met markeringen hier) gebeurde iets geks. Nadat meerdere Kamerleden hadden gerefereerd aan mijn blog zonder specifiek te worden, vond de minister het nodig om één bewering tegen te spreken: de beloning van de extern aangetrokken gedelegeerd opdrachtgever voor “mGBA-ronde-5” zou binnen de Balkenende-norm vallen. Kort daarna merkte hij op, wéér ongevraagd, dat de gedelegeerd opdrachtgever “geheel is vrijgemaakt” om “dit programma te besturen”. Van mijn bronnen had ik begrepen dat deze interimmer zich verhuurt voor twee dagen per week tegen een dagtarief van circa 2000 euro. Politici en burgers maken zich daar soms druk over, maar niemand vroeg ernaar en die beloning is marktconform. Waarom spontaan jokken over beloning en tijdbesteding van één inhuurkracht?
Afijn, ik combineerde mijn frustraties met mijn privacyzorgen en schreef in mijn weblog dat BZK/Plasterk wel eens de meest sinistere speler in het NSA/PRISM-spel zouden kunnen zijn. Dat vermoeden was vooral gebaseerd op economische en ICT-logica: arbeidsdeling tussen “bevriende” veiligheidsdiensten is uitermate logisch en wat mij betreft – onder voorwaarden – zelfs te verdedigen. Het wachten was (en is) op informatie uit de Snowden files. Dat politici intern niet zo zwaar tillen aan privacy was mij al opgevallen in contacten met Kamerleden, dus ik vermoedde en hoopte op dat Snowden ook hier helderheid zou bieden.
En wat logisch is blijkt nu ook waar te zijn: Nederland levert ruwe persoonsdata aan de VS in ruil voor “intelligence”. Maar de bron is niet Snowden doch de minister zelf en de aanleiding is niet een aanstaande onthulling door Snowden of kamervragen, maar een landsadvocaat die niet wil liegen in een door burgers aangespannen rechtszaak. De mensen achter de rechtszaak tegen BZK verdienen een lintje (dat ze natuurlijk in geen geval zullen krijgen).
De vraag is nu of de bredere “datadeal” met de VS boven komt, want dat de 1,8 miljoen metadata log-entries het topje van een grote data-ijsberg is, laat zich raden en leidt tot steeds grotere boosheid. Sommige van de 64 Kamervragen die minister Plasterk moet beantwoorden bevatten dynamiet (bijvoorbeeld vragen 32, 36, 38, 54 en 62). Hopelijk doet de Kamer zijn werk.
In één opzicht zat ik er in mijn laatste blog volledig naast. Ik schreef dat minister Plasterk zich “timide” opstelde op het NSA/PRISM dossier. Nu wordt onthuld dat de minister niet reageert op vragen van de Kamer of journalisten maar dat hij bij herhaling een spontane onwaarheid heeft verteld: bij mGBA over de inzet en beloning van een inhuurkracht en bij NSA over het uitleveren van persoonsgegevens aan de NSA. Op het moment dat ik dit schrijf, denken veel waarnemers dat de minister de aanstaande confrontatie met de boze Kamer niet gaat overleven.
Ik ben geen minister Plasterk-watcher. Mijn wereld is de inhoudelijkheid van ICT en wat daaraan raakt. De overeenkomst tussen wat er op 7 november 2013 gebeurde op het dossier mGBA en wat er tegelijk gebeurde op het dossier NSA/PRISM is echter niet te missen. Die overeenkomst is dat er zonder zakelijke reden en zonder aanleiding wordt gejokt. Geen wonder dat opiniemakers en kranten opeens in de persoon van de minister duiken. Bewindslieden kennen als het er op aankomt ook weinig privacy.
Iets anders dat duidelijk wordt, is dat de situatie rond NSA/Plasterk parallellen heeft met de situatie rond ex-stas Weekers en diens Toeslagen-dossier. Die parallellen liggen in de omstandigheid dat in beide gevallen bewindslieden struikelen over dossiers met een zwaar ICT-gehalte en – belangrijker – dat ambtenaren daarbij een grote rol spelen. Weekers heeft geen greep gekregen op zijn ICT-dossiers. Plasterk heeft het niet eens geprobeerd. Dat ze bij de Belastingdienst Weekers wel konden schieten (met reden) was algemeen bekend. Bij Plasterk speelt zoiets wellicht ook. Niet alleen wordt er zeer fors bezuinigd – met als logisch gevolg dat de AIVD verder in de armen van de NSA wordt gedreven – maar ook zou er een ego-ding spelen. De minister zou AIVD-hoofd Bertholee zijn traditionele woordvoerderschap hebben ontnomen en die zou dat niet leuk vinden. Allemaal redundante roddels. Hoe zou een per definitie superdiscreet AIVD-diensthoofd moeten samenwerken met een babbelzieke minister? Hoe zouden de Amerikanen hebben gereageerd op het gênante filmpje waarin de minister een briefje van de NSA uit zijn borstzak haalt (op 3’35”) om zijn gejok te ondersteunen en de schuld bij de NSA te leggen? Dat de NRC opeens beschikt over de extreem beschadigende informatie dat Plasterk is gewaarschuwd door defensiecollega Hennis hoeft niemand te verbazen. Er zijn meer partijen met een motief dan bij Cluedo.
Of minister Plasterk het aanstaande Kamerdebat overleeft is onzeker, maar als minister is hij al passé. Wel is zeker dat het uitruilen van ruwe (persoons)data tegen nuttige intelligence zal doorgaan. (Of denkt iemand dat wij hier gaan investeren in de peperdure ICT-voorzieningen? We hebben al een kostbaar mGBA-programma dat uit dezelfde budgetpot wordt gevoed.) Eveneens is zeker dat noch Plasterk noch zijn opvolger de vingers gaat branden aan het mGBA-dossier. En natuurlijk zal ook de Toeslagen-carrousel en de daaraan verbonden dramatische ICT blijven draaien. De toeslagen aanpakken in een VVD PvdA-kabinet is ondenkbaar. Stas Wiebes krijgt het zwaar. ICT is echt overal en overal is het een bestuurlijk probleem.
Als na mr. drs. F.H.H. Weekers ook dr. R.H.A. Plasterk het veld moet ruimen dan zal er meer aandacht komen voor misbruik van onze persoonsgegevens door onze eigen overheid. De politieke slimmerikken die ik raadpleeg denken echter dat aandacht voor het mGBA-drama juist gebaat is bij een minister die aangeschoten aanblijft. Dan is het mGBA-dossier opeens interessante munitie.
Het zal allemaal wel. Ik zap de komende weken tussen Sotchi en Politiek24.
Dr René Veldwijk is partner bij de Ockham groep. Hij was een van de vier leden van de externe klankbordgroep die de Tijdelijke Commissie ICT bij haar werk ondersteunde.
