‘Aanbesteden verstrikt geraakt in de procedures’

Het zit Wouter Stolwijk hoog: de 60 miljard euro aan inkoopbudget van de Nederlandse overheid wordt niet optimaal besteed omdat er bij aanbestedingsprocedures eenzijdige aandacht is voor de rechtmatigheid. De directeur van PIANOo, het expertisecentrum aanbesteden van het Ministerie van Economische Zaken, vindt de juridisering doorgeslagen, waardoor ‘Value for Taxpayers Money’ op de achtergrond raakt. Zijn sessie op het iBestuur Congres 2016 heet dan ook ‘Aanbesteden: een kruistocht tegen juridisering’.

Stolwijk vindt na tien jaar in aanbestedingsland dat er wat vragen gesteld moeten worden. Past de huidige aanbestedingspraktijk eigenlijk wel bij een bedrijfsmatig werkende overheid? Moeten we niet meer naar het bedrijfsleven kijken? “Ik stel het aanbesteden niet ter discussie waar je het verstaat als concurrentie organiseren. Maar de focus is volledig komen te liggen op de regels en dat gaat ten koste van de inhoud. Dat vind ik erg jammer.”
In de aanbestedingspraktijk is vaak de uitdrukking ‘operatie geslaagd, patiënt overleden’ van toepassing. Juridisch klopt het, maar het beoogde resultaat blijft vaak uit het zicht. “In het rapport-Elias is wel geconstateerd dat er te weinig kennis is over ICT, maar daarna wordt toch het meest de nadruk gelegd op controles, in plaats van op de benodigde kennis. Ik constateer dat er gewoon te weinig kennis is. Dat moet je oplossen, want controles hebben niet zoveel zin.”

De kennis, niet de regels

In die constatering staat hij niet alleen, maar er gebeurt te weinig. Hij pleit er daarom voor net zo te gaan inkopen als in het bedrijfsleven. “Dan weten we tenminste zeker dat er een economische logica nagestreefd wordt. Daar wordt concurrentie georganiseerd, er wordt geen cent te veel betaald en er wordt natuurlijk wel gezorgd dat men krijgt wat men hebben wil.” Dat soort gezonde concurrentie is volgens Stolwijk prima binnen de huidige Aanbestedingswet te realiseren, zolang je maar primair met de kennis bezig bent; niet met de regels.
“Het kan nu gebeuren dat de procedure keurig klopt bij de inkoop van bijvoorbeeld pc’s, maar men betaalt drie keer de marktprijs en dat is toch niet de bedoeling. Iedereen is tevreden, behalve de budgethouder, als die zich dat realiseert. Het hele spel is gebaseerd op een kloppende procedure. Het is de duivel uitdrijven met Beëlzebub.”

Het hele spel is gebaseerd op een kloppende procedure

90 procent van de inspanningen moet – zoals in het bedrijfsleven – zitten in de aandacht voor de vragen ‘wat heb ik precies nodig’ en ‘wat heeft de markt te bieden’. “Maar zij besteden 90 procent van de tijd aan de procedures, vooral om onrechtmatigheden te voorkomen. Maar begin je met de regels en vergeet je dat je de markt moet verkennen, dan leidt dat tot een abstracte uitvraag die niemand begrijpt, met alle gevolgen van dien.”

Geen onbehoorlijk bestuur

Stolwijk wil zijn publiek een aantal boodschappen meegeven. “Ik zou inkopers een hart onder de riem willen steken; er valt genoeg te beleven als je je maar niet te veel aantrekt van die focus op het juridische. Aanbestedingsjuristen zou ik willen vertellen: denk nog eens heel goed na over je eigen vak en waarom het aanbestedingsrecht, wat toch privaatrecht is, behandeld wordt alsof het publiekrecht is. De algemene beginselen van behoorlijk bestuur worden onverkort toegepast, terwijl inkopen toch geen bestuurlijke actie is. Dat vind ik een fundamenteel probleem.”
“En tegen bestuurders zou ik willen zeggen: neem je verantwoordelijkheid voor het totale inkoopproces en ga verder dan alleen ervoor zorgen dat de rechtmatigheid is afgedekt, zonder dat men krijgt wat men hebben wil. En tegen de politici: denk nog eens goed na of onze benadering van aanbesteden nou echt de beste manier is om overheidsinkopen te realiseren. Kijk eens naar het bedrijfsleven. Die steken bijvoorbeeld erg veel energie in het bestrijden van corruptie. Als dat in de inkoopkolom wordt ontdekt zakt de beurswaarde van het bedrijf meteen. In denk dat een corrupte inkoper bij een bedrijf er eerder uitvliegt dan bij de overheid.”