De trend tot meer openheid is sterker dan ooit, maar hoe doen we dat op een goede manier? Burgers moeten kunnen inzien hoe beleid tot stand komt, maar de overheid is terughoudend als het gaat om persoonlijke beleidsopvattingen van ambtenaren en de vertrouwelijkheid van overleg en samenwerking met bewindslieden, ook wel aangeduid met 'beleidsintimiteit'. Dit plan moet een wake up call zijn voor de politiek, meent Serv Wiemers, directeur van de Open State Foundation.
Democratie is niet vanzelfsprekend. We moeten eraan blijven werken, ook al staan we hoog (vijfde op de lijst van meer dan 100 landen) op de internationale ranking van het World Justice Project, aldus Ellen van Doorne, waarnemend directeur Democratie en Bestuur tijdens het online event dat het ministerie van BZK op 16 februari organiseerde. Maar openheid is ambigu, stelt ze. ‘Het is evident dat burgers inzicht moeten hebben hoe beleid tot stand komt en ook het recht te weten wat de overheid over jou weet, maar we willen niet dat persoonsgegevens over straat rollen.’
Het Actieplan 2020-2022 wordt tijdens de bijeenkomst overhandigd aan Serv Wiemers, directeur van de Open State Foundation. ‘Openheid draagt bij aan vertrouwen in de overheid,’ stelt hij. ‘Veel mensen zijn enorm geschrokken van de Toeslagenaffaire. Laat dit plan een wake up call zijn voor de politiek! Eerst alles binnenskamers besluiten en pas daarna de besluitvorming naar buiten brengen is geen openheid. De Rutte doctrine, waarmee voorkomen wordt dat leden van de Tweede Kamer en journalisten toegang krijgen tot bepaalde stukken van ministeries, staat terecht zwaar onder druk, meent hij. ‘Openheid gaat over co-creatie, waarbij de maatschappij betrokken wordt bij de afwegingen, en daarna pas overgegaan wordt op besluitvorming.’
Een kritische noot kwam ook van Lousewies van der Laan, directeur van Transparancy International Nederland. Zouden we een toeslagenaffaire hebben kunnen voorkomen als er meer openheid over ingediende klachten was geweest? Ook een betere klokkenluidersbescherming had de zaken eerder aan het licht kunnen brengen en veel leed kunnen voorkomen. En laten we ook open blijven als het gaat om inkoop. In tijden van crisis moet er snel gehandeld worden en moeten er soms onderhands contracten afgesloten worden. Ze refereert aan een contract met Deloitte met wie de overheid een contract van een miljoen afsloot om advies te geven tijdens deze Covid-pandemie. ‘Maar dat ontslaat niemand ervan om hier achteraf verantwoordelijkheid voor te nemen.’
