Arre Zuurmond gaat ‘Dwars door de orde’

Dinsdag 15 april heeft staatssecretaris Szabó het boek ‘Dwars door de Orde’ van Arre Zuurmond in ontvangst genomen. ‘Zijn boodschap is helder: we moeten terug naar een overheid die dienstbaar is aan mensen, niet aan regels. De roep om centrale regie. Het belang van denken als één overheid. En meer aandacht voor wat mensen nodig hebben’, schrijft hij op sociale media. 

Het boek is de eindrapportage van de oud-regeringscommissaris Informatiehuishouding. Voorafgaand aan de overhandiging sprak Zuurmond met verschillende ambtenaren en professionele uitvoerders over wat een responsieve overheid voor hen betekent. ‘We zijn vaak nog bezig een oude bureaucratie in nieuw beton te gieten’, stelde Zuurmond.‘Op kleine schaal en binnen een beperkte marge is er al wel een verandering gaande’, volgens Eva Heijblom, directeur-generaal Digitalisering en Overheidsorganisatie. Maar om een échtresponsieve en proactieve overheid waar te maken, is een grote transformatie nodig. De middag werd gehost door het programma Open Overheid en de maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek.

Het kan anders

Het kan anders, denkt de voormalig regeringscommissaris Informatiehuishouding. ‘In mijn boek doe ik twee dingen’, vertelt hij in een interview met iBestuur in een speciaal katern Open Overheid. ‘Ik vertel wat ik probeerde te bereiken binnen de gevestigde orde. Daar zijn een paar stapjes gezet, maar het is niet goed genoeg.’ De informatiehuishouding en de wijze waarop de ICT is vormgeven binnen de overheid, zijn sterk beïnvloed door het politieke paradigma van rechtmatigheid en efficiency, is zijn conclusie. ‘Ik ben radicaler geworden. Als je een overheid wilt die echt goed functioneert, die publieke waarde toevoegt aan de samenleving, dan moet je de bestaande orde doorbreken.’

Zeven zinnige vragen

Zuurmond behandelt zeven invalshoeken waar verandering nodig is. Hiervoor werden in de aanloop naar het boek position papers geschreven. Het begint met de samenleving, die een veel betere informatiepositie moet krijgen, zodat burgers met de overheid samen beslissingen kunnen nemen. Andere invalshoeken zijn gegevensdeling en biomimicry. Dat tweede gaat over hoe je kunt leren van de natuur als het gaat om de inrichting van organisaties. ‘Onze bureaucratie is een centralistisch en hiërarchisch systeem dat misschien logisch was in het industriële tijdperk, maar nu niet meer. De natuur organiseert het anders, veel meer in netwerken. Daarvoor is een goede informatiepositie essentieel.’

Professional onder druk

Er is in het boek veel aandacht voor de positie van de uitvoerend professional. Die staat ernstig onder druk. Ambtenaren hebben maar weinig ruimte om hun eigen afwegingen te maken, stelt hij. De druk vanuit verantwoording en toezicht is enorm, zodanig dat veel professionals inmiddels meer dan de helft van hun tijd besteden aan administratie. Het gaat om externe druk, maar ook om druk van binnen de organisatie. Stafafdelingen zoals hr en inkoop zijn de laatste decennia gegroeid in omvang en invloed, constateert Zuurmond. ‘Zij dwingen professionals om verantwoording af te leggen, uiteraard niet integraal, maar elk vanuit hun eigen afdeling.’

Tegenover NRC zegt hij: ‘Ik zie mensen bij de overheid die veel te hard werken. Directeuren met onverantwoord volle agenda’s. Omdat er zoveel nodeloze handelingen verricht moeten worden dat het in de praktijk wel fout móet gaan. De meeste ambtenaren willen het goede doen, maar ze zijn druk bezig met zaken die helemaal geen oplossingen bieden.’

CIO moet publieke waarde toevoegen

Een CIO zou zich moeten richten op de primaire processen, stelt Zuurmond, niet over de bedrijfsvoering, zoals nu het geval is. ‘Wist je dat mensen die door de recherche worden gezocht, gewoon bij de gemeente een nieuw paspoort krijgen? Dat de overheid verkeersboetes stuurt naar mensen waarvan het kenteken illegaal is gekopieerd, terwijl die overheid er niet voldoende aan doet om die illegale kopieerders op te pakken? Dáár moet de CIO zich mee bemoeien. Daar kun je als overheid echt publieke waarde toevoegen.’

Administratieve rompslomp schrappen

De informatiehuishouding en de vormgeving van de ICT binnen de overheid zijn sterk beïnvloed door het politieke paradigma van rechtmatigheid en efficiency. Daar moet wat aan gebeuren. ‘Elke organisatie kan morgen beginnen met het schrappen van administratieve rompslomp en het aanpassen van de structuur.’ Daar heb je de politiek niet voor nodig, zegt hij.

Nederlandse Digitaliseringsstrategie

De informatiehuishouding van het Rijk komt ook terug in de Nederlandse Digitaliseringsstrategie die Szabó binnenkort presenteert. Alles om de dienstverlening van de overheid te verbeteren. De interbestuurlijke invulling die de staatssecretaris van Digitalisering kiest vindt Zuurmond hoopvol. ‘Al ligt de focus nog wel erg op de technologie, en niet op de informatiekundige kant. Het is belangrijk dat er wordt gewerkt aan zaken als een cloudstrategie en een veel betere beveiliging. Maar dat zijn randvoorwaarden, de echte maatschappelijke winst zit in het creëren van een digitale infrastructuur voor een totaal ander soort dienstverlening en handhaving. Daar is echt nog heel veel te doen.’

Dit artikel is een verkorte versie van het interview dat is gepubliceerd in het katern Open Overheid dat verscheen in iBestuur Magazine #54 van april 2025.

Lees ook:

• De zeven zinnige vragen van Arre Zuurmond – iBestuur
• Keukentafelsessie #6 ‘Nieuw gedrag nodig’ – iBestuur