De overheid digitaliseert en daarmee wordt de kans op fraude vergroot. Tegelijkertijd ligt in de digitale mogelijkheden ook de oplossing, aldus Evert Kroon van Capgemini. Bijvoorbeeld door een tool te gebruiken waarmee internationale btw-fraude kan worden opgespoord.
Verslag van de iBestuur Congres-sessie
Geavanceerde Fraudebestrijding: kansen en bedreigingen in het digitale tijdperk
Evert Voorn – Advisory Project Manager, Capgemini
Zsolt Szabó – Executive, Capgemini
“Overal waar de overheid geld uitkeert, wordt gefraudeerd.” Met die constatering opende Evert Voorn, Advisory Project Manager bij Capgemini, zijn presentatie waarin het draaide om geavanceerde fraudebestrijding in de publieke sector. “Daarbij maakt het niet uit of het nu gaat om een toeslag, een teruggave, energiepremies, WW, subsidies. Recente schattingen laten zien dat de verticale fraude in Nederland, daar waar direct geld aan de overheid wordt onttrokken, op jaarbasis tussen de 7 en 17 miljard euro bedraagt. Vanuit Capgemini hebben we het, als het om fraude gaat, bij voorkeur over de term overpayments. Dat is niet alleen maar fraude waarbij iemand opzettelijk de boel flest, maar dan gaat het ook om vergissingen en verschrijvingen en het niet tijdig doorgeven van wijzigingen. Bijvoorbeeld in geval van verhuizing of bij een scheiding.”
Trends en ontwikkelingen
Er zijn diverse trends als het gaat om fraude. De belangrijksten zijn dat de samenleving digitaliseert en dat er digitaal veel meer kan. “Er is veel meer rekenkracht en er zijn veel meer algoritmen, gegevens en dataverzamelingen om dingen mee te doen. Als je die trends combineert dan zie je grote bedreigingen voor de overheid waar het gaat om fraude. Het digitale kanaal is erg gevoelig voor fraude, ook omdat het zo snel gaat. Tegelijkertijd ligt in de digitale mogelijkheden en het gebruik van big data de oplossing.”
Fraude opsporen
Vandaag de dag zijn er veel technieken om fraude op te sporen, zo hield Voorn de circa dertig aanwezigen voor. “Technieken voor risicodetectie, bijvoorbeeld het zoeken naar regels en afwijkingen. Zoals in de zorg. Als je declaraties ziet van twintig behandelingen bij een fysiotherapeut in vijf dagen tijd, dan zou je een systeem zo kunnen instellen dat die zaken opvallen. Het is een simpel voorbeeld van wat je met relatief eenvoudige digitale technieken kunt doen. Een ander voorbeeld is text mining, dat onder meer wordt gebruikt in gevallen waarbij fraudeurs steeds één letter veranderen in de naam van een rechtspersoon. Of bij gevallen waarbij een deukje in een auto drie keer wordt geclaimd. Met text mining kun je gaan zoeken op dat soort opvallende processen.”
Welke techniek gebruiken?
Een van de meest voorkomende vragen bij het bestrijden van fraude is welke techniek daarvoor gebruikt moet worden. “Dat is niet meteen te zeggen”, aldus Voorn. “Het kan ook voorkomen dat je meer dan één techniek nodig hebt, zeker bij de wat grotere organisaties met verschillende diensten. Elke soort fraude heeft zijn eigen aanpak nodig. Dat heeft ook te maken met het fraudelandschap. Dat is vrij divers en bestaat uit verschillende soorten fraudeurs. Je hebt de veelplegers, die zich vaak inlaten met kleine zaken die over het algemeen veel overlast geven. Dan heb je de fraudeurs die het in het groot doen, de opportunisten. Tot slot zijn er de mensen die zich bezighouden met systematische en gerichte fraude; de echte boeven, de doorgewinterde criminelen. Wat de overheid ook doet, de beroepscriminelen blijven hen altijd twee stappen voor.”
Belastingdienst
Een organisaties die traditioneel veel last heeft van fraude is de Belastingdienst. Onderzoek van Capgemini van enkele jaren geleden maakte duidelijk dat de fraude met toeslagen in Nederland destijds één miljard euro bedroeg, toentertijd ongeveer tien procent van de totale hoeveelheid gelden die werden uitgegeven aan toeslagen vanuit de Belastingdienst. “Een van de problemen is dat fraude in veel gevallen pas achteraf wordt geconstateerd, zo ook bij de toeslagen.” Volgens Voorn zou het veel beter zijn als dat vooraf kon worden opgemerkt en volgens hem is dat ook mogelijk. “Er is bij de overheid, zoals bij de Belastingdienst, sprake van een upstreamproces (vóór uitbetaling) en een downstreamproces (na uitbetaling). Het werkt op zich wel effectief, maar het is laat in de tijd. De oplossing ligt vóórin de keten. Leg daar de controle neer. Dat kan, want de techniek, rekenkracht en opslagmogelijkheden zijn daarvoor aanwezig.”
Btw-fraude
Fraude is niet een typisch Nederlands probleem. Ook in andere landen zijn de gevolgen van fraude groot. Bijvoorbeeld met betrekking tot btw-fraude, waarbij over grenzen heen gesjoemeld wordt met die belasting over de toegevoegde waarde. “Btw is een vrij simpele belastingheffing, maar de praktijk leert dat er veel mee wordt gefraudeerd. De fraude ontstaat als partijen over grenzen heen samenspannen en ervoor kiezen om geen btw af te dragen over leveringen of diensten. In een aantal gevallen bestaat die levering of dienst zelfs niet eens, maar wordt er toch gefraudeerd met de btw. Vaak is btw-fraude met het blote oog niet te ontdekken, maar gelukkig lukt het steeds beter om dat op te sporen met behulp van digitale middelen, zoals algoritmen en social network-analyses. Capgemini heeft daarvoor een tool ontwikkeld die inmiddels gebruikt wordt in onder meer Spanje, Frankrijk, Duitsland en België. Of die tool fraude voorkomt? Mogelijk leidt het ertoe dat er op den duur niet meer gefraudeerd wordt met btw, maar vermoedelijk hebben de echte criminelen dan alweer een nieuwe vorm van fraude ontdekt.”
