Bescherming van publieke waarden

De Blockchain Hackathon in Groningen het afgelopen weekend was een groot succes. En Rutger van Zuidam, de gedreven organisator, verdient alle complimenten. Er was een zeer positieve sfeer en alle teams (ook één met onder andere ICTU-mensen op het onderwerp: improving government) waren zeer gemotiveerd. Niet in de laatste plaats kwam dat door een bezielende openingsspeech van prins Constantijn.

‘Deliver change for the good’, ‘Think big, take small steps’ en ‘lift the floors and raise the ceilings’ waren even zovele uitdagende elementen in zijn (in het Engels uitgesproken) rede. Prachtig, die energie! We kunnen dat ook wel gebruiken, want er waren een paar alarmerende signalen over de digitalisering van de overheid die te denken geven. Het Rathenau-rapport, net verschenen onder de titel ‘Opwaarderen’, analyseert dat publieke waarden bij de voortgaande digitalisering in het governmentlandschap onder druk zijn komen te staan. Genoemd worden: gelijke behandeling, privacy, autonomie en menselijke waardigheid. Het gebruik van nieuwe technologie, zoals big data bijvoorbeeld, kan leiden tot discriminatie, zoals bij politieoptreden in de USA bleek. En zo geeft het Rathenau-rapport tal van voorbeelden waarbij de bescherming van publieke waarden tekort schiet. Omdat digitalisering alle beleidsdomeinen en de hele samenleving raakt, vraagt het rapport om een domeinoverschrijdende aanpak.

In het spannende boek van prof. Pieter Tops en Jan Tromp, ‘De Achterkant van Nederland’, wordt de verwevenheid van onder- en bovenwereld geschetst. En dan blijkt dat nieuwe technologie daarbij een belangrijk onderdeel van het verdienmodel van de onderwereld wordt. Blockchain maakt het mogelijk vertrouwen in transacties onpersoonlijk te maken. Dat is een zegen voor de criminele wereld; Tops en Tromp geven in een schets hoe de internationale drugshandel hiervan zal profiteren. De auteurs vragen zich af hoe de verantwoordelijke overheid zal kunnen reageren. Ook hier dus, net als bij het Rathenaurapport een ware uitdaging. Om Arre Zuurmond, de ombudsman van Amsterdam, te citeren: één ding is zeker, namelijk dat we nog niet strategisch omgaan met (digitale beschikbare) informatie en technologie, maar dit steeds doelgebonden en achteraf doen. Dat vraagt een omslag in denken en doen bij de overheid en dat gerelateerd aan de bevindingen en aanbevelingen in het Rathenau-rapport is het overdenken waard.

De Tweede Kamer heeft de minister van BZK gevraagd of hij de Digicommissaris vanuit zijn onafhankelijke rol wil uitnodigen de Kamer te informeren over zijn ervaringen in de afgelopen tweeënhalfjaar en zijn visie op waar de overheid vandaag de dag staat in de digitaliseringstransitie. Dat is goed nieuws, want een stevige analyse van de stand van de digitale infrastructuur, en van alle daarbij spelende ontwikkelingen, van wetgeving tot de borging van publieke waarden, maar ook het gebruik ten goede van nieuwe technologieën ter verbetering van het het functioneren van de overheid, is zeer wenselijk. Het werk van de Studiegroep ‘Informatiesamenleving en overheid’ en mijn rapportage aan het parlement kunnen samen de opmaat zijn voor een doortimmerde strategische interbestuurlijke en interdepartementale aanpak in het nieuwe kabinet. In veel verkiezingsprogramma’s wordt de wens uitgesproken om daarin de sturing in het kabinet goed te verankeren. Een financieringsarrangement hiervoor is onderweg vanuit het Nationaal Beraad Digitale Overheid naar het kabinet.

De conclusie is duidelijk: de waarschuwende boodschappen helpen ons nog scherper te zijn. Een overtuigende visie, zoals Constantijn die gaf op de Groningse Blockchain Hackathon, is hierbij een steun in de rug.