Facebook wil in 2020 starten met Libra, een eigen cryptomunt. De kritiek is niet mals. Velen vermoeden dat Mark Zuckerberg uit is op meer macht voor Facebook en schetsen afschrikwekkende scenario’s. Maar eigenlijk weten we nog niet wat Zuckerberg echt wil met Libra. Hij houdt zijn kaarten tegen de borst. Blijkbaar ziet hij een mogelijkheid om het bestaande geld te verbeteren (al dan niet in het voordeel van Facebook).
Het is daarmee een goed moment om de vraag te stellen of geld inderdaad ‘beter’ kan. Een uitstapje naar de gamingwereld helpt daarbij. Neem het spel SimCity. Het doel is om een optimale stad te bouwen binnen een begrensd oppervlak. Op een hectare bouwgrond kun je bijvoorbeeld een brandweerkazerne neerzetten of een fabriek. Een fabriek is goed voor de economie maar daarmee teer je in op veiligheid. Bij de brandweerkazerne is dat andersom. Een transactie beïnvloedt dus meerdere dimensies. De stad blijft alleen leefbaar als het niveau van al die dimensies op peil blijft.
Terug naar de echte wereld. Daar hebben transacties maar één dimensie omdat alle complexiteit vereenvoudigd is naar het transactiemiddel ‘geld’. In softwareontwikkeling noemen we zo’n vereenvoudiging een abstractie. We kunnen niet via bits en bytes met de computer communiceren dus hebben we als abstractie een programmeertaal nodig. De apps op een telefoon of laptop zijn de volgende abstractielaag en maken die communicatie nog eenvoudiger. Zo’n abstractie zorgt ook voor beperkingen die vaak worden opgelost met work-arounds. Dat noemen we lekkende abstracties.
Voorbeeld: gebruikers wilden graag samenwerken aan een Word-document maar het programma bood die mogelijkheid vroeger niet. Door het document op een centrale server te zetten was er een work-around mogelijk. Gebruikers konden nu wel allemaal aan het document werken. Lekkende abstracties zijn vaak halve oplossingen die complexiteit veroorzaken. In het genoemde voorbeeld kan bijvoorbeeld nog steeds niet tegelijkertijd aan een document worden gewerkt.
Ons huidige geld is feitelijk ook een lekkende abstractie. Als je er een vliegticket voor koopt, voel je wel direct dat je er geen nieuwe fiets meer voor kunt kopen. Je merkt echter niet – zoals in Sim City wel – dat je er ook milieudruk mee veroorzaakt. Ook in dit geval worden er workarounds bedacht, bijvoorbeeld in de vorm van CO2-taks. En ook dat leidt tot halve oplossingen en complicaties. De uiteindelijke oplossing zou kunnen schuilen in transacties die vergelijkbaar zijn met Sim City. Wie een vliegticket koopt, teert bijvoorbeeld in op een tweede dimensie: CO2-budget. Als dat budget op is, kun je geen biefstuk meer kopen. Je kunt wel nog steeds een kamerplant kopen. Als je dat doet neemt je hoeveelheid euro’s af, maar je CO2-budget neemt weer iets toe. Biefstukcredits dus. En dan iets subtieler waarschijnlijk, maar het gaat even om het idee.
Gezien de verregaande digitalisering en dataficatie van ons financiële systeem begint een dergelijke vorm van programmeerbaar geld technisch gezien steeds haalbaarder te worden. Zou Marc Zuckerberg misschien zoiets op het oog hebben met de Libra? Dit is een retorische vraag.
Sander Klous is hoogleraar Big Data Ecosystems (UvA) en partner bij KPMG
Deze blog is ook gepubliceerd als column in iBestuur Magazine #33 van januari 2020
