Burger heeft grote behoefte aan overheidsinformatie

Wat zijn de informatiebehoeften van burgers en journalisten aan overheidsinformatie? Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de informatiebehoeften van gebruikers van overheidsinformatie. Dit is opmerkelijk, gezien de toenemende aandacht voor transparantie. 

Onderzoek naar informatiebehoeften

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft aan Instituut Maatschappelijke Innovatie gevraagd een onderzoek te doen naar informatiebehoeften.  Voor dit onderzoek vonden ongeveer 70 interviews plaats met journalisten en ambtenaren die betrokken zijn bij de afhandeling van Woo-verzoeken. Daarnaast is een analyse gemaakt van Woo-verzoeken en is een literatuurstudie gedaan. Het onderzoek is aangedragen door de maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken en maakt deel uit van het Actieplan Open Overheid. 

Grote behoefte

Er is een grote behoefte aan overheidsinformatie. Dat blijkt o.a. uit de 117 miljoen bezoeken per jaar op Rijksoverheid.nl. Naast Rijksoverheid.nl zijn er nog minimaal 30 grotere portals op rijksniveau zoals Overheid.nl, DUO.nl en Belastingdienst.nl met in totaal meer dan een miljard pageviews per jaar. Gecumuleerde gegevens over gemeenten ontbreken, maar voor veel bewoners is de gemeente de ‘eerste overheid’ voor contacten over paspoort, hinder of vergunningen.  

Persoonlijke en maatschappelijke informatiebehoefte

Er bestaat een onderscheid tussen de persoonlijke informatiebehoefte en de maatschappelijke informatiebehoefte. De persoonlijke informatiebehoefte richt zich met name op informatie over dienstverlening die raakt aan het persoonlijk belang van de verzoeker. Het gaat dan bijvoorbeeld om informatie over belastingen, schoolvakanties, Verklaring omtrent Gedrag en studiebeurzen.  

De maatschappelijke informatiebehoefte richt zich op het verkrijgen van informatie over grote maatschappelijke thema’s als stikstof, veiligheid, klimaat of migratie. 

Op gemeentelijk niveau gaan Woo-verzoeken vooral over ruimtelijke ontwikkeling, bouwplannen en asielopvang. 

De maatschappelijke informatiebehoefte is daarnaast veelvormig en volatiel. Zij volgt ook de maatschappelijke actualiteit, bijvoorbeeld het Cornelius Haga Lyceum, de kwestie Laurentien of de mondkapjesdeal met Van Lienden.  

Aandeel burgers

Naar schatting is op Rijksniveau ongeveer 35 procent van alle Woo-verzoeken afkomstig van burgers en het grootste deel daarvan heeft betrekking op een zaak waarbij persoonlijke belangen een rol spelen. In grote gemeenten lijkt het aandeel van burgers in het aantal Woo-verzoeken groter. De maatschappelijke informatiebehoefte komt vooral tot uitdrukking in de Woo-verzoeken van journalisten en maatschappelijke organisaties. Ongeveer 20 procent van de Woo-verzoeken op nationaal niveau wordt gedaan door journalisten. Met hun artikelen met soms tienduizenden lezers voorzien zij wel in een bredere maatschappelijke informatiebehoefte.

E-mails meest verstrekt

Zoals er Woo-verzoeken worden gedaan over heel verschillende inhoudelijke thema’s, zo bestaan er ook verschillen in het type opgevraagde documenten. Het gaat vaak om schriftelijke verslagen van overleggen, nota’s of achterliggende data. In termen van aantallen zijn e-mails tegenwoordig het meest verstrekte type document.  

‘Ook emails zijn vaak relevant om beleidsvorming te reconstrueren. Daarbij verschilt het per dossier hoe diep je in een organisatie moet duiken. Bij het STAP-dossier haalden we veel relevante informatie uit e-mails van ambtenaren in schaal 12. Om appjes vraag ik liever niet omdat het zowel voor de verstrekker als de ontvanger veel tijd kost. Maar als zij ervoor kiezen om een Signal-groep op te zetten voor beleidsvorming van het Multi Interventie team, dan moeten ze niet gek opkijken als wij daar vervolgens naar vragen.’(journalist) 

Journalisten waarderen de ontsluiting van overheidsinformatie via een tijdslijn, met daarin een overzicht van de belangrijkste documenten. Daarnaast vinden ze het belangrijk om de beschikking te krijgen over de achterliggende data en geven ze aan dat het voor hen belangrijk is om de informatie snel ter beschikking gesteld te krijgen met het oog op de actualiteit en nieuwswaarde.  

Reconstructies

De maatschappelijke informatiebehoefte zoals deze tot uitdrukking komt in de Woo-verzoeken van journalisten richt zich vaak op het kunnen reconstrueren van besluiten. Belangrijke aspecten en deelvragen hierbij zijn: Wat zijn de belangrijkste gebeurtenissen, feiten en cijfers? Welke voorstellen of alternatieven zijn overwogen? Welke actoren of bedrijven hebben hun invloed uitgeoefend op de besluitvorming? Waar is het mis gegaan? Wat zijn de lessen die hieruit geleerd kunnen worden? 

Dit is deel 1 van een serie over informatiebehoeften van gebruikers van overheidsinformatie. In volgende delen gaat het over best practices op het gebied van actieve openbaarheid, overleg met de verzoeker en aanbevelingen voor de toekomst. Het gehele onderzoek is te vinden via deze link.