Belastingdiensten in de hele wereld staan aan de vooravond van ingrijpende digitale veranderingen. Niet alleen moeten belastingdiensten anticiperen op digitale disrupties, ook worden zij geconfronteerd met maatschappelijke ontwikkelingen die invloed hebben op de manier waarop belastingen worden geheven.
Capgemini deed onderzoek naar wereldwijde trends die het handelen van belastingdiensten beïnvloeden en hoe zij daarmee omgaan. De uitkomsten staan in het rapport ‘Trends in TAX 2020’.
Kerntaak van belastingdiensten is het uitvoeren van de hun opgedragen fiscale wetgeving. Dit komt neer op het heffen en innen van (rijks)belastingen. Voor het uitvoeren van die strategische doelstelling hanteren de meeste belastingdiensten een compliance strategie. Deze gaat uit van de gedachte dat verreweg de meeste belastingplichtigen vrijwillig aan hun fiscale verplichtingen willen voldoen onder de volgende basisvoorwaarden: het moet zo makkelijk mogelijk zijn, én de pakkans voor het niet nakomen van die verplichtingen moet onaantrekkelijk hoog zijn. Vanuit deze strategie hebben belastingdiensten in de afgelopen decennia massaal geïnvesteerd in het zo makkelijk mogelijk maken van de aangifte.
In deze context hebben belastingdiensten te maken met de eisen en verwachtingen van het digitale tijdperk. Het lijkt alsof de meeste belastingdiensten daaraan kunnen voldoen, maar nader onderzoek laat zien dat in een groot aantal gevallen achter de digitale buitenkant, nog een behoorlijk analoge binnenkant schuilgaat. Een hoge ambtenaar van een Europese belastingdienst zei het als volgt: “We hebben belastingheffing geautomatiseerd. Het wordt nu zaak om de belastingheffing te digitaliseren.”
Naast het probleem van de IT-legacy kampen veel belastingdiensten met de erfenis van de massaal geautomatiseerde – voorheen papieren – processen. Meer nog dan de verouderde IT-systemen staat dit verouderde processenlandschap de wendbaarheid van belastingdiensten in de weg. Terwijl wendbaarheid juist cruciaal is voor belastingdiensten.
In real time
De wereld verandert en dat heeft grote gevolgen voor belastingdiensten. Denk aan de vergrijzing of neem de belasting op arbeid. In de afgelopen pakweg 50 jaar was het belasten van loon uit arbeid relatief eenvoudig. Mensen in loondienst werkten in de meeste gevallen hun hele leven bij één werkgever. In veel gevallen was voor de belastingplichtige de ingehouden loonbelasting ook de eindheffing voor de inkomstenbelasting. Maar tijden zijn veranderd. De werknemer krijgt in de ‘gig-economy’ meerdere dienstbetrekkingen naast elkaar bij verschillende werkgevers. Dienstverbanden houden zich niet meer 40 jaar lang aan het tijdvak van een heel kalenderjaar. Het aantal gegevens en berekeningen verveelvoudigen.
Maar er is meer. We zien een verschuiving naar belasting op consumptie (stijgende BTW-tarieven) en belastingen op verbruik van energie, brandstof, water en vervuiling om de belastingopbrengsten op peil te houden. Dit vraagt om andere berekeningen van de grondslag waarover belasting wordt geheven. Ook zal de verschuldigde belasting, mede onder invloed van het Internet of Things, in real time (pay as you buy, drive, fly, pollute, et cetera.) moeten worden berekend en ingehouden of afgedragen worden. Dus niet meer zoals nu gebeurt na het verstrijken van een (kalender) tijdvak.
Ook op fiscaal gebied zien belastingdiensten zich in de veranderende maatschappij geconfronteerd met nieuwe vraagstukken. Wat zijn de fiscale gevolgen van de platformeconomie? Waar en hoe wordt bijvoorbeeld de winst belast van multinationals?
Keerzijde
Belastingdiensten zullen dus wendbaarder moeten worden in het uitvoeren van nieuwe belastingtypen en veranderende internationale fiscale regels.
In de tussentijd wordt aan belastingdiensten gevraagd om onverminderd succesvol te zijn in het opsporen van fraudeurs en het tegengaan van belastingontduiking en ontwijking. Belastingdiensten kunnen over enorme hoeveelheden data beschikken om zowel hun dienstverlening te optimaliseren als om de pakkans hoog te maken. De bevoegdheid die belastingdiensten hebben om informatie op te vragen bij belastingplichtigen en derden (in Nederland de zogenoemde inlichtingenartikelen in de wet) is zeer ruim. Met behulp van geavanceerde analysetechnieken kunnen afwijkende patronen en complexe fraudevormen effectief worden opgespoord. Maar er is ook een keerzijde aan het kunnen beschikken over hele grote hoeveelheden informatie en rekenkracht. Niet alleen legt de wetgever beperkingen op in het gebruik van al die data, zoals doelbinding, subsidiariteit en proportionaliteit, ook verlangt de maatschappij transparantie in het gebruik van data en algoritmes.
Dit betekent dat aan belastingdiensten wordt gevraagd om inzicht te geven en verantwoording af te leggen over de keuzes die zij maken in het gebruik van artificial intelligence. Over de ethische aspecten van het gebruik van AI wordt wereldwijd gedebateerd. Wat mag wel en wat mag niet? Dit debat bevindt zich pas in de beginfase. Overal ter wereld zijn belastingdiensten nog op zoek naar de kaders en grenzen van het gebruik van AI. Het trendrapport ‘Trends in TAX’ gaat uitgebreid in op de hiervoor benoemde onderwerpen en beschrijft ook een toekomstig operating model van belastingdiensten waarbij organisaties en de uitvoeringsprocessen meer en meer zullen worden ingericht rond data & analytics. Hierdoor zullen traditionele hark-organisaties migreren naar organisaties waarbij horizontale verbindingen tussen vakmensen ten dienste van belastingplichtigen een belangrijkere rol zullen krijgen.
Ten slotte: aangezien de jeugd de toekomst heeft hebben we het rapport voorgelegd aan studenten van Rotterdam School of Management. Hun commentaren als ‘please unburden taxpayers’, ‘one click tax ‘, ‘use chatbots for annual income tax declaration’ en ‘be transparent about the data sources used for taxation’ bevestigen onze conclusie dat het opruimen van legacy en het gebruik van nieuwe technologieën vereist zijn om de belastingplichtigen optimaal te kunnen bedienen en het effectief heffen en innen van belastingen duurzaam te verankeren.
‘Trends in TAX’ is tot stand gekomen via wereldwijd onderzoek en interviews met belastingexperts met als doel te leren van elkaars best practices. Heffen en innen is in veel gevallen grensoverschrijdend, zo ook het (her)gebruik van nieuwe technologieën.
Auteurs: Evert Voorn en Davey van Ginneke, Editor in Chief ‘Trends in TAX 2020’
