Centrale Commissie Gegevensgebruik van start gegaan
Om knelpunten bij gegevensuitwisseling aan te pakken is een Centrale Commissie Gegevensgebruik ingesteld. De brede commissie met bestuurders en wetenschappers moet voor een doorbraak zorgen. De verwachtingen zijn hooggespannen. Voorzitter is Eva Heijblom), directeur-generaal Digitalisering en Overheidsorganisatie bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK).
Gegevensdeling tussen overheidsorganisaties, of beter gezegd het niet kunnen delen van data, geldt al jaren als een weerbarstig dossier met juridische, ethische, technische en organisatorische angels en voetklemmen. De knelpunten krijgen steevast aandacht op Staatvandeuitvoering.nl. Vaak werkt privacywet AVG als een hitteschild, dat overheden ervan weerhoudt om ook maar aan het delen van data te denken.
De pogingen om de vele knelpunten bij gegevensdeling tussen overheidsorganisaties te slechten, zijn tot nu toe weinig succesvol. In het voorjaar van 2024 telde het Netwerk Publieke Dienstverleners (NPD) zo’n 79 knelpunten op verschillende dossiers, van de schuldenproblematiek tot het niet-gebruik van inkomensvoorzieningen, zo blijkt uit de Knelpuntenbrief die de koepel van uitvoeringsorganisaties in mei verstuurde. De inventarisatie werd uitgevoerd op verzoek van de Tweede Kamer. Bij de politiek ligt de taak met oplossingen te komen of deze te versnellen, luidt de oproep vanuit de NPD, onder meer met wetgeving en liefst met de uitvoering zelf.
Brede commissie
Er is meer nodig, zei Heijblom enige maanden geleden al. Vanuit het departement kwam het initiatief voor de brede commissie met bestuurders, topambtenaren en wetenschappers, de Centrale Commissie Gegevensgebruik (CCG) gedoopt. “Er is al zoveel inzicht vergaard,” lichtte Heijblom toe, “we weten precies waar het niet goed gaat. Maar we kunnen niet bezig blijven met rapporteren, uiteindelijk wil je ook dat er wat gebeurt. Met deze commissie tillen we de problematiek naar een hoger niveau. Er is gezag nodig om oplossingsrichtingen aan te reiken en knelpunten politiek te agenderen, vooral bij de complexe gevallen waar meerdere organisaties bij betrokken zijn en aanpassing van wet- en regelgeving nodig is.”
Samenstelling van de commissie
- Eva Heijblom (voorzitter), directeur-generaal Digitalisering en Overheidsorganisatie bij BZK
- Aline Klingenberg, Hoogleraar Onderwijsinnovatie, datadelen en communicatierecht aan de Rijksuniversiteit Groningen
- Angelique Berg, Directeur-Generaal bij het Centraal Bureau voor de Statistiek
- Arre Zuurmond, voormalig regeringscommissaris Informatiehuishouding
- Cecile Schut, voormalig Directeur Systeemtoezicht, beveiliging en technologie bij de Autoriteit Persoonsgegevens
- Jeroen van der Hoven, Hoogleraar Ethiek en Technologie aan de TU Delft
- Nathan Ducastel, Directeur-bestuurder bij VNG-Realisatie
- Peter Snijders, Burgemeester van Zwolle, Voorzitter van de commissie Informatiesamenleving (VNG)
- Rodrique Engering, Lid Raad van Bestuur van de Kamer van Koophandel
- Tanaquil Arduin, CIO bij de Inspectie Leefomgeving en Transport
- Fatma Çapkurt, Universitair docent staats- en bestuursrecht aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Universiteit Leiden
Praktijkcases
De commissie kwam medio oktober voor het eerst bij elkaar en gaat haar tanden zetten in een flink aantal praktijkcases. Doel is samen met experts de knelpunten te onderzoeken en te analyseren om zo advies en handelingsperspectief te bieden, liefst breed inzetbaar los van de specifieke casus. ‘Adviezen zijn niet bindend, maar het uitgangspunt is dat bestuurders de uitkomst van een adviestraject niet zomaar naast zich neer kunnen leggen’, zegt Heijblom. ‘Natuurlijk zijn we er nog lang niet, maar wezenlijk is dat we nu een doorbraak gaan realiseren. Daar ben ik wel op uit en ik denk dat we veel voor elkaar kunnen krijgen.’
Drempels
Volgens Nathan Ducastel van VNG-realisatie is de komst van de stevige adviescommissie cruciaal om de drempels rond gegevensdeling op te ruimen. ‘Voor de ontwikkeling van de publieke dienstverlening is gegevensuitwisseling essentieel. Dan bedoel ik niet dat burgers dienstverleningsprocessen als positief ervaren, ik bedoel dat de overheid recht doet aan mensen door hen proactief te wijzen op de regelingen en uitkeringen waar ze voor in aanmerking komen, of door te voorkomen dat ze in een vervelende situatie met schulden belanden. Als de politiek daar niet in mee wil, dus dat overheden bepaalde gegevens niet kunnen uitwisselen, dan betekent dit dat de prijs van een mindere dienstverlening hoog kan zijn en burgers hier de dupe zijn.’
Standaardisatieslag
Om gegevens beter te kunnen delen, geeft Ducastel nog mee, is de komende tijd een flinke standaardisatieslag nodig. ‘In alle sectoren lopen overheden en bedrijven tegen vergelijkbare problemen aan om de datasilo’s te doorbreken. Het is niet nodig om de systemen helemaal om te gooien. Wel moeten er tussen de bestuurslagen standaarden worden geïmplementeerd, om de interoperabiliteit tussen systemen te vergroten.’ Dat geldt ook voor gemeenten, stelt hij, want zij zijn net zo goed op zoek naar mogelijkheden om gegevens beter te delen. Bovendien beschikken gemeenten over decentrale data die interbestuurlijk worden ingezet, zoals burgerzaken- en basisregistratie-modules. Zaak is met elkaar toe te werken naar interbestuurlijke afspraken en de adoptie van technische standaarden, aldus Ducastel. ‘Dat is niet morgen geregeld. Maar over vijf jaar kun je al een eind op weg zijn. Ook marktpartijen kunnen hiernaartoe werken. We moeten naar een landschap toe, dat de ICT tegelijkertijd standaardiseert en flexibeler maakt. Zo kunnen we dan ook de gegevensdeling tussen overheden gaan organiseren.’
Lees ook:
- Data delen: Zijn we illegaal bezig of doen we onszelf tekort? – iBestuur
- Gemeenten gaan data delen over armoede en schulden – iBestuur
- Onvermogen tot data delen – iBestuur
Dat datadeling over organisatiegrenzen bestuurlijk zo moeizaam te regelen is, is een typisch voorbeeld waarom top down aansturing niet werkt in een netwerkmaatschappij. Het is hartstikke lastig om aan te geven waar mandaten beginnen en eindigen, waar organisaties beginnen en eindigen. Technisch is het geen enkel probleem en het is ook geen enkel probleem om de traditionele scheiding van machten hierbij volledig transparant in beeld te houden en nee, AVG is zeker geen showstopper.
Goed dat er een Centrale Commissie Gegevensgebruik bestaat, maar adopteer en omarm dan ook staatsbreed de allang bewezen en EU breed gepromote open standaarden, zoals NGSI-LD en het gebruik van Fiware Context Brokers (https://www.fiware.org/catalogue/) en de Data Space aanpak van de https://docs.internationaldataspaces.org/knowledge-base/ids-ram-4.0. Het zou een gruwel zijn als er weer miljoenen verspeeld worden aan een aanbesteding voor een of andere service bus.
NGSI-LD staat voor Next Generation Service Interfaces-Linked Data. (https://youtu.be/PjuYn8Lj-Xc?si=xGsfkvF9rRzR-DAI) Het is een door de EU gesteunde standaard die ontworpen is om het uitwisselen van data tussen verschillende systemen en platforms te vergemakkelijken. De standaard maakt gebruik van Linked Data principes, wat betekent dat gegevens worden gestructureerd op een manier die machines begrijpen en kunnen verwerken. Dit maakt het niet alleen gemakkelijker om informatie te delen en te integreren over verschillende bronnen heen, maar je kunt ook haarfijn aangeven welke machines, welke data en onder welke voorwaarden. Bottom line: je hebt er geen nieuwe spullen voor nodig en kan per direct beginnen.
Fiware Context Brokers zijn een soort software die gegevens uit verschillende bronnen verzamelt, beheert en analyseert op basis van de NGSI-LD standaard. Ze stellen organisaties in staat om ‘contextinformatie’ te begrijpen – dat wil zeggen, gegevens die verband houden met de omstandigheden, waaronder andere gegevens worden gegenereerd. Dit kan van alles zijn, van de locatie en tijd tot de betrokken personen of objecten. Daarvoor hoef je niet te wachten op ‘de basis op orde’, wat doorgaans een alibi is om niets te doen … want de basis is niet op orde. Verifieerbare context zorgt ervoor dat je data uit verschillende bronnen – en die hoeven lang niet altijd van de Staat te zijn – kunt combineren om tot voldoende inzicht te komen om met zekere aannemelijkheid (Level of Assurance) tot een zeker niveau van verifieerbaar Vertrouwen (Level of Trust) te komen.
Hoe werkt dit voor de individuele burger? Door het gebruik van NGSI-LD en Fiware Context Brokers (allemaal Open Source en onze eIDAS koppelingen lopen er al jaren op! https://fiware-idm.readthedocs.io/en/latest/eidas/introduction.html) kunnen overheidsinstanties en andere organisaties gegevens op een gestructureerde en veilige manier delen. Dit betekent dat burgers niet steeds dezelfde informatie hoeven te verstrekken aan verschillende instanties. Bovendien kan deze technologie worden gebruikt om ‘stapeling van credentials’ te realiseren: een systeem waarbij burgers digitale bewijzen van hun rechten, eigenschappen of kwalificaties op een veilige manier kunnen verzamelen en beheren.
Met deze technologieën kunnen overheidsinstanties proactief burgers benaderen met informatie over de rechten en diensten waar ze recht op hebben, gebaseerd op de contextinformatie en gestapelde credentials. Bijvoorbeeld, als uit de gegevens blijkt dat een burger recht heeft op een bepaalde toeslag of ondersteuning, kan de overheid deze persoon direct informeren en assisteren bij het aanvraagproces.