De Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR) 5325 ‘Opleveren en Overdragen van Software’, gericht op het beoordelen van de bouwkwaliteit van maatwerksoftware, is in de praktijk ontstaan. “Als DICTU namen we al tientallen applicaties van andere overheden over. Met steeds weer die grote onzekerheid of de code, documentatie en testware zouden deugen. Dus formuleerden we voorwaarden om dat voortaan vooraf te kunnen beoordelen.”
Stef Verburg, Programmamanager bij Dienst ICT Uitvoering (DICTU) van het ministerie van Economische Zaken, is één van de vele nuchtere Hollandse ITers in hart en nieren, waarmee DICTU zich gelukkig prijst. Deze club is als één van de vijf kerncentra voor IT (‘Shared Service Organisaties’) van de Rijksoverheid de afgelopen jaren verdrievoudigd in omvang. En, zo meldde minister Henk Kamp aan de Tweede kamer, werd het tijd voor consolidatie. Die vindt plaats onder Gerdine Keijzer-Baldé, sinds een jaar directeur.
Minister Kamp rapporteerde ook over ‘verouderde en complexe ICT-landschappen’. “Het onderhoud en beheer daarvan drukt zwaar op de ICT-budgetten. Dat zorgt voor een verminderde wendbaarheid en flexibiliteit om tijdig en betaalbaar nieuwe prioriteiten door te voeren.”
DICTU, oorspronkelijk van Landbouw (LNV) groeide met de fusie met EZ in 2010 en bovendien met de overname van vele applicaties en/of IT-afdelingen van rijksregisters (GBA/BKR, CIBG etc.) en inspecties (op transport, jeugdzorg, voedsel, telecom etc.). Tientallen applicaties zijn bij DICTU in beheer genomen zonder echte ‘toegangscontrole’.
Stef Verburg: ‘Normering voor overdracht van software is hard nodig’
Verburg: “Je ziet natuurlijk hoe de applicatie functioneert, of gebruikers tevreden zijn, hoe snel een euvel wordt verholpen, soms ook of wijzigingen eenvoudig zijn door te voeren. Maar je kunt voor grote verrassingen worden gesteld. Je neemt een glimmende tweedehandsauto over, maar de verrassingen voor het onderhoud komen pas als je de motorkap opent.”
Tergende onzekerheid beperken
Applicaties overnemen inclusief beheer is te doen, maar zonder de beheerders moet je oppassen dat het onderhoud niet veel te kostbaar wordt. “Maar de kwaliteit van de applicaties konden we niet objectief vaststellen. En dat wil je wel dolgraag als ICT’er. Je moet een checklist hebben, net als bij de overname van een tweedehands auto”, vervolgt Verburg.
Dus niet frustratie maar een positieve drijfveer leidt na jaren tot het nagenoeg voltooien van de benodigde handvatten waaraan software bij overdracht moet voldoen: de Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR) 5325 ‘Opleveren en Overdragen van Software’; primair gericht op het beoordelen van de bouwkwaliteit van maatwerksoftware.
Deze NPR maakt voor de betrokken partijen de kwaliteitseisen van de over te dragen software-attributen (documentatie, broncode en testmiddelen) duidelijk en concreet inzichtelijk. Deze partijen zijn: de klant, de leverancier, de overnemende partij voor het onderhouden van de software en de evaluerende partij voor het onafhankelijk beoordelen van de overdraagbaarheid.
DICTU samen met SIG
“Risico’s voor toekomstig onderhoud hopen we ermee te verkleinen, zowel voor de overname van applicaties van derden als binnen je eigen club. Ook bijvoorbeeld voor het overdragen van nieuwe applicaties van de bouwomgeving naar de productie. Want dan heb je ineens geen tientallen ontwikkelaars meer die precies weten dat in regel 14.724 de oplossing ligt maar moet je het zelf uitzoeken.”
Voor documentatie zijn vrij objectieve maatstaven te formuleren met telling van functiepunten en reviews. Maar hoe bepaal je nu vooraf de kwaliteit van de code en van testware? Voor beantwoording van die vraag kwam bij DICTU de Software Improvement Group (SIG) in Amsterdam in beeld, een gecertificeerde internationaal opererende club die doet wat de naam zegt: adviseren om bedrijfssystemen te verbeteren.
“Wij doen heel veel benchmarks van vaak grote applicaties, teneinde de kwaliteit te kunnen bepalen. Want die wijkt nogal eens af van wat er is beloofd of wordt verondersteld. Of de directie denkt met een pakket te werken, maar door aanpassingen en uitbreidingen is het intussen maatwerk geworden”, legt Bas Cornelissen, Principal Consultant publieke sector bij SIG, uit.
Normen in de praktijk getest
DICTU en SIG hebben hun uitgangspunten getest met de overdracht van applicaties van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) naar DICTU, die al vanaf 2013 plaatsgrijpt. Voor een aantal maatwerk-applicaties is gepoogd met objectieve normen de gevolgen voor beheerlasten vast te stellen.
Verburg: “Je wilt de echte overdraagbaarheid zo exact mogelijk staven om de beheerinspanning te kunnen voorspellen. Deze toegevoegde waarde vormt de basis om ontevreden gebruikers en allerlei dramatische taferelen te voorkomen. Tenslotte nemen wij verplichtingen van de ICT-leveranciers over.”
Een aantal applicaties kwam glansrijk door de keuring heen, maar bij eentje trapte DICTU op de rem: “Die bevond zich in feite nog in ontwikkeling en we vonden het te veel risico met zich meebrengen die onafgemaakt bij ons in beheer te brengen. We hebben de ontwikkelaars een lijst met benodigde activiteiten verstrekt alvorens we aan overname gaan denken.”
Dankzij het veelvuldig vergelijken van software was SIG een aangewezen partij om in de normcommissie (381007) ‘Software and systems engineering’ haar maatschappelijke steentje bij te dragen voor deze ‘5325’, zoals de norm in de toekomst in IT-taal gemeengoed zal worden. Normorganisatie NEN beschrijft de technische uitgangspunten, met als kern: “consolideren en structureren van kennis, normaliseren van conceptuele zaken uit open standaarden en relevante publicaties van andere partijen/initiatieven in de sector.”
Een mond vol, die neerkomt op het borgen van maatstaven voor kwaliteit. “Om wild west met spaghetti en dreigende uitspattingen in kosten voor beheer te voorkomen”, verklaart Verburg bondig.
Cornelissen en Verburg koesteren een stille hoop – en verlangen – dat deze norm een belangrijke standaard zal worden in de Nederlandse IT-markt en de nodige teleurstelling en ellende zal voorkomen. Maar ook positief zal bijdragen aan nieuwbouw van software. Verburg: “Neem ontwikkelaars, die nu niet altijd tijdig feedback krijgen wat van hen wordt vereist. Aan de hand van NPR 5325 kan beter worden gespecificeerd waaraan hun werk moet voldoen. Ook bij opleidingen zal 5325 een interessante rol kunnen spelen voor borging van kwaliteit van software.”
SIG heeft geen gelijksoortige norm in het buitenland aangetroffen. “Dus wie weet hebben hier wel een Nederlands exportproduct in handen. Dat zou helemaal fraai zijn”, besluit Cornelissen hoopvol.
