Coen van de Louw (SVB) over open software: ‘Waarom zou je een burger tweemaal voor iets laten betalen?’

Coen van de Louw is sinds april 2015 lid van de Raad van Bestuur van de Sociale Verzekeringsbank (SVB)

Tussen droom en daad staan praktische bezwaren, en dat geldt zeker voor de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Bij de start van het interview wil Coen van de Louw benadrukken dat zijn organisatie vooruitstrevend wil zijn met verandering en vernieuwing. De verantwoordelijkheid op dit vlak heeft de SVB in de top van de organisatie belegd in de persoon van Chief Change Officer Rosanne Stotijn, die direct aan de raad van bestuur rapporteert. “Daar ben ik erg blij mee”, zegt Van de Louw, die verantwoordelijk is voor het primair proces bij het zelfstandig bestuursorgaan, dat de AOW en de ANW (algemene nabestaandenwet), de kinderbijslag en het Persoonsgebonden budget (PGB) uitvoert.
Maar er zijn ook praktische beperkingen, geeft Van de Louw aan. Zijn collega-RvB-lid Diana Starmans riep recent in het tv-programma EenVandaag de Haagse politiek op even niet met ingrijpende wetswijzigingen te komen. Dat zou voor de primaire SVB-systemen funest zijn, aldus Starmans die haar pleidooi deed samen met haar collega’s van de Belastingdienst en de Politie. “We zitten middenin een grote vernieuwingsslag”, legt Van de Louw uit. “Het moet allemaal wel behapbaar blijven. Voorop staat de kwaliteit van het geautomatiseerd proces voor onze klanten. Als we onze vernieuwingsinspanningen nu te breed op zouden pakken, pakt dat ongetwijfeld verkeerd uit.”

“Het is nu nog te vroeg om alles meteen open source te gaan doen. De komende jaren gaan we bekijken welke projecten hiervoor in aanmerking komen.”

Dat uitgangspunt geldt ook voor open source. Bij het vernieuwingsproces van de SVB–ICT hoort beslist een open source-beleid, aldus Van de Louw die de ‘open source by default’-beleidslijn van de staatssecretaris, die overheden oproept hun met publiek geld ontwikkelde software te delen met de samenleving, onderschrijft. “Waarom zou je een burger tweemaal voor iets laten betalen en wat is er tegen dat zoveel mogelijk partijen je helpen je software steeds beter en beter te maken?”, noemt hij de voor hem twee belangrijkste argumenten. “We wilden altijd al graag open source. Bij de vernieuwing van het PGB-systeem wilden we open source-componenten toevoegen. Dat was een belangrijke eis van de Kamer. Maar het blijft een kwestie van goede timing. Het is nu nog te vroeg om alles meteen open source te gaan doen. De komende jaren gaan we bekijken welke projecten hiervoor in aanmerking komen.”

MPC-software

Wel is de kop er bij de SVB inmiddels af met een eerste proeve van open source bij de ontwikkeling van haar Secure Multi-Party Computation-software. Kort gezegd maakt deze ‘gereedschapskist’ met cryptografische rekentechnieken het mogelijk dat meerdere partijen gezamenlijk aan data kunnen rekenen alsof ze een gedeelde database hebben. Tegelijk kunnen ze met wiskundige zekerheid elkaars data vanwege de encryptietechniek nooit inzien. Aanleiding voor de ontwikkeling zijn de naar schatting vijftigduizend ouderen, die vaak uit onbekendheid geen gebruik van de aanvullende inkomensvoorziening voor ouderen (AIO) maken, waar ze wel recht op hebben. De SVB zou de drie miljoen Nederlanders die AOW krijgen, een brief kunnen sturen met het feit dat deze toeslag bestaat, maar dat staat niet in verhouding tot het doel om een groep van vijftigduizend burgers te bereiken. De MPC-software maakt het mogelijk deze groep niet-gebruikers samen met het UWV, dat in zijn polisadministratie de inkomensgegevens van burgers registreert, in kaart te brengen zonder dat de SVB de inkomensgegevens van deze ouderen in kan zien. Naast een wettelijke grondslag voor de gegevensuitwisseling tussen UWV en SVB, die voor de pilot in een ministeriële regeling geborgd wordt, is de uitwisseling juridisch mogelijk met een goedgekeurde PIA (privacy impact assessment). Van de software is nu een proof of concept en een demo gebouwd. De kraamkamer staat in innovatielab Novum van de SVB.
“Voor ons was dit project een goede aanleiding de ontwikkeling open source te doen”, licht Van de Louw toe. “Zowel om ideologische als om praktische redenen. Het ging om software die nog niet bestond en we dus niet onder licentie konden kopen. Er zat daarmee een aanzienlijke onderzoekscomponent in. Het mooie hierbij was dat we dat volgens de aanbestedingsregels onderhands mochten laten doen en we meteen TNO konden inschakelen, dat in dit soort software gespecialiseerd is. Wel moesten we de resultaten publiek toegankelijk maken. Anderen moesten van de uitkomsten van ons onderzoek kunnen profiteren. In feite was dat de MPC-software zelf, daarom is besloten deze open source te maken. Dus van het een kwam het ander.”

Voordeel

Volgens Van de Louw ontpopt het MPC-project zich tot een kansrijke werkwijze om bij de SVB aan open source te doen. “Al blijft dit een bijzonder project. Het is de vraag in hoeverre externe marktpartijen er verder iets mee kunnen. In ons land zijn maar twee bedrijven met dit type software bezig, in de hele wereld zo’n twintig. Wel willen we laten zien dat er vraag is naar dit soort programmatuur. Wat weer nieuwkomers kan interesseren. We zien dat andere overheidsorganisaties met MPC hun voordeel kunnen doen. Ook zij mogen deze software installeren. Voor ons is het belangrijk dat we het niet-gebruik van een regeling terug kunnen dringen. De AIO-regeling is bedoeld voor de meest kwetsbare ouderen in onze samenleving. Binnen de overheid zijn meer organisaties die met de problematiek van niet-gebruik te maken hebben. Het speelt eveneens bij de bijstand en bij armoedegelden. We hebben nu een prachtig instrument dat rekening houdt met privacywetgeving en er tegelijkertijd voor zorgt dat het niet-gebruik niet ontspoort. We kunnen onze dienstverlening verbeteren zonder dat de privacy in het geding komt. Deze technologie heeft de belofte in zich deze twee te verenigen. Daarom delen we deze software graag. De ontwikkeling van de MPC-software is voor ons een eerste concreet voorbeeld van open source. We gaan dit beleid stap voor stap verder ontwikkelen. Continu leren en verbeteren zijn belangrijke termen voor onze organisatie, en dat geldt ook voor dit soort processen.”

“We willen ons complexe ICT-landschap omzetten naar kant-en-klare services.”

Voor de modernisering van de complexe primaire systemen, die continu doorontwikkeling behoeven, wil de SVB naar een vergelijkbare aanpak toe. De uitvoering van de AOW/ANW en de kinderbijslag is in mainframe kernsysteem AA ondergebracht. Dit COBOL-gebaseerde circa vijftig jaar oude systeem met miljoenen code en regels leent zich niet voor publicatie. “Het AA-systeem is nu nog te weinig flexibel. Daarom gaan we delen van het systeem de komende jaren apart zetten en opnieuw ontwikkelen met meer bruikbare programmeertalen. We willen ons complexe ICT-landschap omzetten naar kant-en-klare services. Als er dan al iets op de markt beschikbaar is, kopen we het in. Anders doen we de ontwikkeling zelf, en dat zou mogelijk open source kunnen. Zo worden we ook minder afhankelijk van de kennis die nu bij een beperkt team van medewerkers aanwezig is, die straks met pensioen gaan. Belangrijk is ook dat dit ons dwingt onze documentatie beter op orde te hebben, zodat ze makkelijk overdraagbaar is en anderen met ons mee kunnen gaan programmeren. Daar zijn we nu mee bezig, maar het zal flink wat tijd vergen om dat hogere kwaliteitsniveau te realiseren. Maar ook die inspanning is onvermijdelijk om je software echt open source te kunnen maken.”

‘Over de drempel’

‘Over de drempel’ is een project van iBestuur, stichting Kafkabrigade en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Doel: het stimuleren van de beeldvorming over de inzet van open source en de mogelijkheden tot flexibilisering van de aanbesteding van software.
In de Nieuwsbrief Special hebben we alle bijdragen gebundeld.