Waarom overheden wel elektrische auto’s kopen, maar niet investeren in duurzame IT

Vrijwel elke gemeente heeft inmiddels elektrische dienstauto’s. Zonnepanelen op het gemeentehuis zijn bijna standaard. Maar vraag een wethouder naar de CO2-impact van de gemeente-website, het emailsysteem, of de laatste cloudmigratie, en je krijgt vaak een lege blik. Terwijl IT voor de meeste overheden 5-10% van hun Scope 3-emissies kan uitmaken.

Deze paradox illustreert een fundamenteel probleem: we behandelen IT-verduurzaming als een technisch vraagstuk, terwijl het primair een bestuurlijk probleem is.

Het zichtbaarheidsprobleem

Waarom investeren bestuurders wel massaal in elektrische mobiliteit, maar nauwelijks in duurzame IT? Het antwoord is simpel: zichtbaarheid. Een elektrische auto staat voor het gemeentehuis – iedereen ziet dat de gemeente ‘groen’ bezig is. De energierekening van de dataopslag staat in een factuur die niemand leest.

Gartner onderzoek toont dat organisaties massaal voorbijgaan aan de meest kosteneffectieve vormen van duurzame IT – minder dan 30% implementeert deze praktijken. Tegelijkertijd krijgt 64% van de leidinggevenden niet de CO2-data van hun IT-leveranciers die ze nodig hebben om te sturen. Dit terwijl digitale technologieën verantwoordelijk zijn voor 8-10% van het wereldwijde energieverbruik – meer dan de hele luchtvaartsector.

Voor overheden is dit extra relevant. Als grootste IT-inkoper van Nederland heeft de publieke sector enorme leverage om de markt te bewegen. Maar die macht ligt grotendeels braak.

De implementation gap

Het probleem zit niet in gebrek aan kennis. Er zijn genoeg tools, methodieken en best practices beschikbaar. Amsterdam heeft een ‘Actieplan Groene ICT’. De Rijksoverheid stelde in 2019 ICT-speerpunten op voor klimaatdoelstellingen. De Europese Commissie wil datacenters klimaatneutraal maken in 2030.

Toch gebeurt er weinig. Waarom niet?

• Ten eerste: versnipperde verantwoordelijkheid
  In de meeste organisaties werken IT, duurzaamheid en inkoop in verschillende silo’s, met verschillende budgetten en doelen. De IT-manager wil betrouwbare systemen, de duurzaamheidscoördinator wil CO2-reductie, de inkoper wil de laagste prijs. Niemand is eindverantwoordelijk voor de kruising van deze belangen.
• Ten tweede: de business case ontbreekt
  Energiebesparingen door groene software zijn vaak te klein om IT-investeringen te rechtvaardigen. De SVB-casus toont echter dat doorontwikkeling van legacy-systemen €43 miljoen kan besparen – maar dan moet je wel lifecycle-kosten meenemen in plaats van alleen aanschafprijzen.
• Ten derde: contractuele lock-in
  IT-contracten lopen vaak 3-7 jaar. Duurzaamheidseisen kunnen meestal alleen bij verlenging worden toegevoegd, niet tussentijds. Dat betekent dat verduurzaming altijd ‘later’ komt.

Van probleem naar oplossing

Het goede nieuws: IT-verduurzaming hoeft niet complex te zijn. Bestuurders kunnen morgen al stappen zetten die impact hebben.

• Start met meten
  Je kunt niet managen wat je niet meet. Vraag je IT-leveranciers om concrete CO2-cijfers. Microsoft, Google en AWS bieden allemaal sustainability dashboards – gebruik ze. Maak IT-emissies onderdeel van je jaarlijkse klimaatrapportage.
• Integreer budgetten
  Maak één persoon verantwoordelijk voor zowel IT als duurzaamheid, of creëer een cross-functioneel team met gedeelde doelen. Zorg dat duurzaamheidskosten en -baten meetellen in IT-business cases.
• Gebruik je marktmacht
  Neem concrete duurzaamheidseisen op in elke IT-aanbesteding –MVI-verplichtingen geven hiervoor de juridische basis. Vraag niet alleen naar energiezuinige hardware, maar ook naar groene hosting, langere software-updates, en CO2-transparantie.
• Denk regionaal
  Waarom besteedt elke gemeente apart een website aan, terwijl je samen veel meer duurzaamheidswinst kunt boeken? Gemeenschappelijke regelingen kunnen schaalvoordelen benutten die individuele gemeenten missen.

De urgentie van nu

Met de groei van AI, IoT en digitale dienstverlening explodeert het energieverbruik van overheden-IT. Zonder actie worden klimaatdoelen onhaalbaar. Tegelijkertijd biedt de huidige vervangingsgolf van Windows 10 systemen een unieke kans om duurzaamheid mee te nemen.

De Klimaatwet vereist 55% CO2-reductie in 2030. Dat lukt niet zonder serieuze aandacht voor IT-emissies. Bovendien komt er steeds meer politieke druk: Tweede Kamerlid Barbara Kathmann (GroenLinks-PvdA) hamert er regelmatig op dat de overheid voorop moet lopen als grootste IT-inkoper.

De keuze van bestuurders

IT-verduurzaming is geen technisch project – het is een bestuurlijke keuze. Net zoals kiezen voor elektrische mobiliteit, kun je kiezen voor duurzame digitalisering. Het verschil is dat IT-keuzes veel meer impact hebben op je klimaatdoelen.
De vraag is niet of je IT moet verduurzamen, maar of je het strategisch doet of dat het je overkomt. Want één ding is zeker: de maatschappelijke druk op overheden om klimaatneutraal te worden groeit alleen maar. En die druk zal zich steeds meer uitbreiden naar emissiebronnen die je nu nog over het hoofd ziet: je IT.

Auteur kennisbijdrage: Ivo van der Zanden, Public Sustainability Leader, Cognizant.