Dag koper, welkom glas!

Beeld: Shutterstock

KPN is al sinds het jaar 2000 bezig met het uitrollen van glasvezel in Nederland. Dat netwerk bestaat uit verschillende lagen en vormen van connectiviteit: zendmasten voor mobiele telefonie zijn allemaal al op het glasvezelnet aangesloten, steden en dorpen worden gefaseerd aangehaakt en daarbinnen moeten wijken verglaasd worden. De bepalende factor voor de snelheid die consumenten kunnen afnemen, is ‘the last mile’: van de wijkkast in de straat tot in je huis en de verwerkingscapaciteit van je randapparatuur die achter de voordeur staat. Een ander obstakel wordt gevormd door commerciële en logistieke uitdagingen om glasvezel in steden, dorpen en wijken aan te leggen. Daarom werd in de eerste jaren aan vraagbundeling gedaan: bij voldoende vraag in een gebied glasvezelverbindingen aanleggen voor consumenten uit dat gebied.

Dat er concurrentie tussen glasvezelaanbieders bestaat, leidde niet tot een versnelling van de uitrol. In tegendeel, technologiesite Tweakers mopperde in 2017 dat Nederland vergeleken met andere landen in Europa maar amper tot de middenmoot gerekend kon worden. Die vertraging is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan de overname van concurrerend glasvezelbedrijf Reggefiber door KPN. Verder werken veel kleinere aanbieders sterk regionaal. In het overgrote deel van Nederland kwam vraagbundeling niet eens aan de orde en moest de consument zich eerst tevredenstellen met een verbetering van de snelheid van het bestaande ADSL-kopernetwerk. De overstap van koper naar glasvezel ging KPN destijds vermoedelijk iets te snel. Zo werd concurrent Reggfiber via een stapsgewijze overname uit de markt gehaald, waarna KPN eerst het bestaande kopernetwerk een laatste boost heeft gegeven zodat de snelheid van 30 naar 200 MB per seconde kon. Daarmee was de rek er wel zo’n beetje uit; een ander nadeel is dat bij koper de uploadsnelheid een fractie van de downloadsnelheid is. Bij glasvezel zijn beide routes even snel.

Voor corona kende KPN een piek in het verkeer op zondagavond; ‘het is nu elke dag zondag’

Joint venture

Sinds 2019 wordt echter weer volop ingezet op het aansluiten van consumenten op glasvezel. Er zijn nu bijna drie miljoen huishoudens voorzien van glasvezel. In november 2020 heeft KPN aangekondigd tot 2026 500.000 huishoudens per jaar te willen aansluiten, waardoor in 2026 vier op de vijf huishoudens is aangesloten. Kortom, koper gaat nu echt vervangen worden.
Volgens Joost Steltenpool, EVP Fiber van KPN, was het vooral de kostbare aanleg van de glasvezelinfrastructuur reden om een pas op de plaats te maken en eerst het bestaande kopernetwerk verder te optimaliseren, en het netwerk tot aan de straatkast van glasvezel te voorzien. Steltenpool: “Inmiddels is bij KPN de aanlegsnelheid van glasvezel vertienvoudigd van voorheen 50.000 naar nu 500.000 aansluitingen per jaar. Daarnaast hebben we samen met pensioen­uitvoerder APG een joint venture opgericht voor de aanleg van glasvezel naar huishoudens en bedrijven in gebieden waar KPN nog geen glasvezelnetwerk heeft liggen. Die joint venture moet in vijf jaar tijd 900.000 huishoudens aansluiten in dorpen kleinere kernen en op bedrijventerreinen.”
De uitdagingen liggen nu vooral in het balanceren van de workload in relatie tot de aanneemcapaciteit die nodig is om de aanleg uit te voeren. “De aanlegoperatie – van vergunningaanvraag tot en met het boren van kabeldoorvoeren in woonhuizen – wordt drie jaar vooruit gepland en is niet heel erg wendbaar. We hebben te maken met de Telecomwet: we moeten per gemeente net als iedere andere operator een aanvraag doen om glasvezel te mogen aanleggen. Iedereen was bang voor een tekort aan aanneemcapaciteit in de markt, maar we hebben goede raamcontracten weten te sluiten voor de langere termijn.” En ja, in grotere steden en met name in de Randstad gaat de aanleg traag, omdat “daar meer onder de grond ligt en de omgeving vaak ingewikkelder is dan in rurale gebieden. Denk aan wegen en veel (oude) hoogbouw waar bijvoorbeeld de afstemming met bewoners complexer is.”

Elke dag zondag

Dat de eigenschappen van glasvezel (hogere snelheden en bandbreedte, voor up- en download) meer zijn dan een marketingverhaal heeft de coronapandemie bewezen. Eind maart piekte het Amsterdamse internetknooppunt AMS-voor het eerst IX boven de 8 Terabit per seconde. Volgens de organisatie van Europese telecomoperators, BEREC, zijn de volumes met 60, 70 procent toegenomen.
Stettenpool licht toe: “Met thuiswerken is tweewegverkeer in online (video)communicatie essentieel. Wij zien in onze verkeerspatronen wanneer mensen van de ene Teams-sessie naar de andere gaan, vrijwel altijd op hele en halve uren. Uploaden van bestanden is even belangrijk geworden als het kunnen binnenhalen: we maken intensief gebruik van streamingdiensten, maar slaan ook steeds meer op in de cloud. Voor corona kende KPN een piek in het verkeer op zondagavond; het is nu ‘elke dag zondag’. De hoeveelheid verkeer neemt toe en de behoefte aan hogere snelheden neemt toe. Dat maakt de vervanging van koper door glasvezel relevant.”

Joost Steltenpool: “De toekomst ligt open, maar het dataverkeer blijft in ieder geval groeien.”

Hoewel werknemers en bedrijven profiteren van het feit dat thuiswerken gemakkelijker wordt, is de toekomstige toegevoegde waarde van glasvezel verder nog niet helemaal duidelijk. “Dat is een beetje een kip/ei-vraag, vergelijkbaar met de vraag naar de waarde van 5G”, aldus Steltenpool. “Op het moment dat de capaciteit beschikbaar is, komen er nieuwe toepassingen. Snelle verbindingen met een minimale latency (vertraging in de verbinding) maakt bijvoorbeeld realtime geautomatiseerd vertalen mogelijk. Je zou dan in je huis met iemand kunnen communiceren die een geheel andere taal spreekt. Dat geldt ook voor 5G: wanneer je een gehoorapparaat of oortje voorzien van een softwarematige simkaart, zou je er realtime mee kunnen vertalen. Uiteraard biedt glasvezel voordelen voor tv: grotere schermen met hoge resoluties. Maar probleemloos thuiswerken is op dit moment wel een van de belangrijkste voordelen – zeker in gezinnen waar gezinsleden allemáál gelijktijdig gebruik maken van capaciteit.” Want naast eindeloos online vergaderen wordt er ook steeds meer video en muziek gestreamd en verhuist ook gaming geleidelijk naar de cloud.

Datavreters

Andere voordelen van glasvezel zijn dat de benodigde netwerkapparatuur eenvoudiger en beperkter van omvang is en veel minder energie verbruikt. Vooral dat laatste is wenselijk, want de uitdijende digitale economie en samenleving vragen om steeds meer energie.
Ook McKinsey stelt dat glasvezel, 5G en 6G hoofdzakelijk nieuw potentieel bieden en verwijst daarbij vooral naar ecosystemen voor zelfrijdende auto’s, (automatisering van) zorg op afstand, industrie 4.0 en precisielandbouw. Vooralsnog zijn cloudopslag en videoverkeer nu de grootste datavreters.

Gaat de versnelling onophoudelijk door? Wat komt er na glasvezel, 5G en 6G? Steltenpool corrigeert: “De snelheid wordt niet bepaald door de glasvezelverbinding, maar door de zogenaamde actieve apparatuur aan de randen waar bepaald wordt van wie welke data zijn en wat de verwerkingssnelheid is. Met de PON-technologie (Passief Optisch Netwerk, red.) kunnen we 1 Gb per seconde leveren, op termijn is dat te verhogen naar 10 Gb per seconde. Ook hier geldt: als de technologie het mogelijk maakt, komen de toepassingen vanzelf. Alles wordt digitaal, er komen steeds meer apparaten. Een aantal jaar geleden werd aan consumenten gevraagd: denkt u dat 4G iets gaat toevoegen ten opzichte van 3G? Consumenten dachten toen genoeg te hebben aan bellen en mobiel internet, maar als mensen nu afstand zouden moeten doen van 4G, zou er een revolutie uitbreken. De toekomst ligt open, maar het dataverkeer blijft in ieder geval groeien.”

Congres over de toekomst van onze digitale infrastructuur

iBestuur organiseert in samenwerking met Dutch Datacenter Association (DDA) en de stichting Digitale infrastructuur Nederland (SIDN) deze maanden drie webinars en een congres over de toekomst van onze digitale infrastructuur. Op 10 maart is in de middag een speciale overlegtafel over de landelijke dekking glasvezel. Van de resultaten van het congres wordt een speciale uitgave gemaakt en gepubliceerd via iBestuur.

Bekijk het programma van het congres