Datageklungel

Wie krijgt toegang tot welke kennis, informatie en uitvindingen? Dit organiseren we onder de paraplu ‘intellectueel eigendom’ (IE). Zaken als auteursrecht (op creatieve werken) en patenten (technologische innovaties) vallen in deze categorie. Toegang tot informatie is belangrijk voor onze maatschappij, maar dat hoef ik niet te vertellen. We bouwen op elkaars kennis, delen culturele werken en raken geïnspireerd. We maken van kennis gebruik om maatschappelijke vraagstukken inzichtelijk te maken én om nieuwe bedrijven te starten.

Zelf ben ik van ‘open, tenzij’ – laten we vooral zoveel mogelijk kennis en creativiteit van overheidswerken delen, tenzij dat om een belangrijke reden niet kan of niet mag.

De Nederlandse overheid lijkt ook van deze school te zijn. In principe is alles openbaar en herbruikbaar, tenzij dat om een specifieke reden niet kan. Dit ligt vast in de huidige Wet openbaarheid van bestuur (Wob), de Wet hergebruik open overheid (Who) en de toekomstige Wet open overheid (Woo):

“Een bestuursorgaan verstrekt bij de uitvoering van zijn taak, onverminderd het elders bij wet bepaalde, informatie overeenkomstig deze wet en gaat daarbij uit van het algemeen belang van openbaarheid van informatie.” (artikel 2.1 Wob)

Daarom irriteert het me zo dat de overheid dit zelf niet goed toepast. Twee voorbeelden.

Auteursrecht claimen op feiten

Op data.overheid.nl verzamelt de Rijksoverheid (open) datasets van verschillende overheden. Waarvoor hulde. Over het algemeen bestaan de data uit feitelijke informatie. Denk aan geografische locaties van bomen en lantaarnpalen, resultaat van onderzoek naar samenstelling van huishoudens, meetresultaten van luchtvervuiling, dat soort werk.

Toch claimen overheden auteursrecht op deze feiten. Maar: Feiten hebben helemaal geen auteursrecht en zouden vrij moeten zijn voor hergebruik voor iedereen zonder beperkingen. Auteursrecht claimen op feiten is alsof ik als eerste opsta in Nederland en zeg ‘het regent’ en dat de volgende die opstaat aan mij toestemming moet vragen voordat zij ook mogen zeggen dat het regent. Of tot zeventig jaar na mijn dood moeten wachten totdat ze mogen zeggen dat het regent.

Toch staan er bijna 6500 datasets op data.overheid.nl met beperkingen voor hergebruik op basis van het auteursrecht.

Je eigen ransomware organiseren met inkoopvoorwaarden

Een gemeente wees ons Wob-verzoek naar een databank van die gemeente af, vanwege ‘auteursrecht van derden’. Dat leek onwaarschijnlijk als gegronde reden van afwijzen, omdat de ‘derde’ in dit verzoek niet iemand was die de databank vulde voor de gemeente, maar de softwareleverancier. Het bleek dat de leverancier in kwestie had opgenomen in de overeenkomst dat alle intellectueel eigendomsrechten waar mogelijk bij hen zouden komen te liggen. Delen van de informatie mocht alleen met expliciete toestemming van de leverancier. De leverancier liet het woord ‘rechtszaak’ vallen bij de gemeente, mochten ze aan ons Wob-verzoek voldoen. Ze waren bang dat wij een concurrent waren op het gebied van dit soort software aanbieden aan gemeenten. De gemeente in kwestie, die niet zat te wachten op een rechtszaak, wees ons verzoek dus maar af.

Overheden: denk na over intellectueel eigendom wanneer je in zee gaat met softwareleveranciers. Wanneer er dergelijke clausules in overeenkomsten staat organiseer je eigenlijk een ‘ransomware’-situatie. Want wat doe je als je ooit wil overstappen van leverancier? Veel geld betalen om ‘je eigen’ data uit die systemen te krijgen. Daarom: blijf baas van je data, en geef het daarna waar mogelijk vrij.

Hierboven schetste ik twee voorbeelden van waar het mis gaat. We hebben het dan nog niet gehad over gekke beperkingen die de Tweede Kamer legt op het hergebruik van opnames van debatten, over organisaties die vergeten dat ZZP’ers een andere auteursrechtelijke status hebben dan werknemers, noch over nodeloos auteursrecht dat wordt geclaimd door overheidsorganisaties op onderzoeksrapporten.

Veel overheden hebben geen specialisten op intellectueel eigendom in dienst. Dat is ook vaak niet nodig. Als er maar gebruik wordt gemaakt van handige modelovereenkomsten. Wees scherp op teksten als ‘tenzij anders overeengekomen’. Kom overeen dat data-eigenaarschap bij de overheid ligt, en dat die waar mogelijk gedeeld wordt als open data. Dan kan de softwareleverancier het trouwens ook gebruiken voor data-analyse.

Andere voorbeelden van geklungel met intellectueel eigendom bij de overheid? Of juist inspirerende voorbeelden waar het wel goed gaat? Ik hoor graag van je.

Lisette Kalshoven is Senior Project Manager bij de Open State Foundation