Het zijn niet alleen verouderde systemen die tot impasses leiden in de uitvoering. Veel overheden ondervinden knelpunten als gevolg van verouderde, tegenstrijdige en soms onduidelijke wetgeving, bijvoorbeeld bij het gebruik van technologische innovaties of het delen van data. De hoogste tijd voor een dataparagraaf.
Het zijn niet alleen verouderde systemen die tot impasses leiden in de uitvoering. Veel overheden ondervinden knelpunten als gevolg van verouderde, tegenstrijdige en soms onduidelijke wetgeving, bijvoorbeeld bij het gebruik van technologische innovaties of het delen van data. Tijd voor een dataparagraaf.
De IT-systemen van de overheid zijn verouderd en de gegevensuitwisseling is onvoldoende om burgers en ondernemers goed te helpen. Dat is zo ongeveer de samenvatting van het rapport de Staat van de Uitvoering. Knelpunten zitten echter niet alleen in de IT-systemen, ook de wetgeving is verouderd en vaak onduidelijk bij de inzet van technologische innovaties.
De Belastingdienst heeft afgelopen jaar 849 miljoen euro uitgegeven aan IT, waarvan naar schatting 90 procent aan onderhoud en reparatie van de verouderde systemen, zo blijkt uit onderzoek van NRC. De komende jaren zijn aanpassingen in belastingwetgeving nauwelijks mogelijk. Niet omdat de politieke wil ontbreekt, maar omdat de sterk verouderde systemen van de Belastingdienst dit niet aankunnen. Politieke wensen, zoals aanpassing van het btw-tarief op groente en fruit, blijven daardoor op de plank liggen.
Het risico is dat het gat tussen wetgeving en technologie alleen maar groter wordt.
Gemeenten lopen nu bijvoorbeeld vast als gevolg van de versnippering van wetten zoals de Archiefwet, de Wet open overheid, de Uitvoeringswet AVG en het wetsvoorstel Wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer. VNG waarschuwde vorige jaar dat deze wetten in de praktijk met elkaar botsen en riep op om tot een brede kaderwet te komen om tot meer samenhang te komen.
Naast dit gebrek aan samenhang is er ook nog veel onduidelijkheid binnen wetgeving, zoals bij het delen van data. Zo leidt het ‘grijze gebied’ van herleidbaarheid en persoonsgegevens tot discussie, bijvoorbeeld bij de energietransitie. Daar is behoefte aan data over welke huizen zonnepanelen hebben of welke woningen een gasaansluiting hebben. Uit onderzoek van de adviesfunctie verantwoord datagebruik blijkt dat het delen hiervan lastig is, mede vanwege dit grijze gebied binnen de wetgeving. Om die reden pleit het CBS dat ook om wetgeving te voorzien van een ‘dataparagraaf’. Zo’n dataparagraaf moet problemen in de uitvoering voorkomen en is in lijn met het voornemen uit de werkagenda om ook uitvoeringstoetsen te voorzien van een digitale paragraaf.
De exponentiele ontwikkeling van nieuwe technologieën zal de komende jaren vaker tot spanning leiden met het lineaire wetgevingsproces. Het risico is dat het gat tussen wetgeving en technologie dan ook alleen maar groter wordt. Hopelijk leidt het signaal dat de uitvoering nu afgeeft tot het besef bij de politiek dat wetgeving en technologie, net zoals beleid en uitvoering, twee kanten zijn van dezelfde medaille. Tijd dus voor een dataparagraaf.
Christian Verhagen is senior adviseur bij Verdonck, Klooster & Associates en publiceert regelmatig over data en technologie in de publieke sector.
Data paragraaf klinkt goed en zal zeker helpen.
Maar de stelling “dat het gat tussen wetgeving en technologie alleen maar groter wordt.” komt hoofdzakelijk doordat overheden huiverig zijn voor investeringen in grote it projecten en zodoende uiteindelijk meer kosten kwijt zijn aan onderhoud en reparatie van bestaande systemen. Zie het voorbeeld van de belastingdienst.
Een brede kaderwet om ‘een gebrek aansamenhang’ op te lossen en ‘veel onduidelijkheid binnen wetgeving’. En nu tijd voor ‘een dataparagraaf’?
Drie signalen dat het met het wetgevingsproces – zowel landelijk als lokaal – slecht is gesteld.
Samenhang aangeven, onduidelijkheden oplossen, en paragrafen voor specifieke aspecten zijn standaard onderdelen van het wetgevingsproces en de bijbehorende stukken zoals Memorie van Toelichting en Nota van Antwoord.
Een ‘Paragraaf Uitvoeringsaspecten en handhaving’ is verplicht. Een ‘Paragraaf Privacy-aspecten ook. Een ‘Paragraaf Beveiligingsspecten’ indien relevant ook. Een ‘Paragraaf Financiele dekking en lastenverdeling’ ook.
Elke andere paragraaf die helderheid brengt of vragen voorkomt is een wetstechnische vanzelfsprekendheid.
Alles elementaire wetgevingstechniek. Daar zijn voorschriften voor. Bij menig ambtenaar echter onbekend of onbemind.
Onderzoeken tonen aan dat inhoudelijke kennis en ervaring bij ambtenaren van ondergeschikt belang zijn geworden
En zo komen we heden ten dage dus niet verder dan symptoombestrijding. In de volksmond heet dat ‘pappen en nat houden’.