De beste stuurlui staan weer eens aan wal
De ondertekenaars van het manifest ‘Herprogrammeer de overheid’ noemen de ICT-infrastructuur van de Nederlandse overheid ‘een oud, vervallen huis’. Ik denk dat de techniek niet zozeer het probleem is. Wel het impliciet blijven hangen in functionele hiërarchie en in applicatie- en contentcentrisch denken.
Bureaucratie hoeft innovatie niet te belemmeren. Je hoeft alleen maar te gaan denken in capabilities en daar de Referentie Architectuur bij te zoeken, die dan als basis dient voor het hercombineren van zaken die allang kunnen, mogen, bekend en omarmd zijn. Denk aan de succesvolle inzet van Data Spaces door de RVO, het CBS en de Topsector Logistiek.
Hiernaast dient bureaucratie als noodzakelijk controlemechanisme, om ervoor te zorgen dat veranderingen zorgvuldig en verantwoord worden doorgevoerd en dat risico’s worden beheerst. Zoals Ron Roozendaal ook schreef: het meeste gaat wel goed, onder andere door het gepolder en de laterale netwerken. Nederland draait bij de gratie van welwillend middenkader, die wel de juiste mensen kennen om nog net iets te kunnen bijbuigen.
Interne ICT’ers hebben mogelijk een dieper inzicht in de specifieke behoeften en uitdagingen van hun organisatie dan externe partijen. Er is al snel sprake van allerlei combinatorische effecten die je wel moet kunnen duiden.
Verlies van expertise
Het gaat niet alleen om de techniek. Het volledig afschaffen van oude werkwijzen kan leiden tot het verlies van waardevolle ervaring en expertise. Ons ambtenarenapparaat is al aardig grijs, dus we hebben nog maar een paar jaar om al die grijze koppen leeg te trekken om het aan apparaten uit te leggen.
Je hebt namelijk niets aan IT, zonder ‘policy’: het is een domme doos die je expliciet moet vertellen wat je wilt, dus je zult moeten modelleren en dat is een multidisciplinaire uitdaging. Het slechts overdragen van de verantwoordelijkheid voor ICT-uitvoering aan digital-first uitvoerders kan leiden tot een verlies van controle en beheersbaarheid voor de beleidsdepartementen. Een dergelijke transitie zou aanzienlijke kosten en zekere verstoringen met zich meebrengen. Nu kraakt de wagen en het piept aan alle kanten, maar het loopt wel. Zeker als je bedenkt hoeveel voortgang er is geboekt in de laatste jaren. Wel eens in de UK geweest in een ministerie daar? In Frankrijk? Het is daarom belangrijk om de potentiële voordelen af te wegen tegen de mogelijke nadelen en risico’s. Wat we wel van de moderne IT kunnen leren, is dat het allang niet meer gaat om losse producten, maar om het capability mixen.
Omarm Soft Architecture
Een van de manieren om innovaties snel in het veld te krijgen, is het loslaten van de impliciete focus op harde, technische infrastructuur (Tools make the Rule) en het omarmen van datacentrische focus op zogeheten Soft Architecture.
Binnen een Soft Architecture worden datarelaties opgewerkt tot producten in co-creatie. Je koopt dus geen product dat ‘af’ is en dat je vervolgens implementeert en afschrijft, maar je koopt ‘resultaat’: je koopt het vermogen om iets te kunnen. Dit gaat allang voorbij aan de – ook alweer achterhaalde – platform benadering. Dit is de wereld van Software Factories as a Service, Data Fabrics en Generatieve AI. Door documenten alleen al niet langer te blijven zien als menselijke artefacten, met versies en varianten, maar als data die je kunt inlezen als mediablob en interpreteren met graph technologie kunnen we de Informatie Huishouding niet alleen slimmer ontsluitbaar, maar ook vele malen meer waard maken. Koppel die data objecten onder Confidential Compute en Cognitive Search en de Sky is the Limit. Oud wordt Nieuw.
Het gaat om datarelaties
Inkopen voor resultaten vereist, in tegenstelling tot individuele producten, een andere aanpak. In plaats van zich te concentreren op de specificaties van individuele items, concentreert inkoop op resultaten zich op het einddoel of op de resultaten die de gekochte goederen of diensten zullen bereiken. Waar vroeger waarde upstream werd gegenereerd (op een platform bijvoorbeeld) en downstream werd geconsumeerd, leven we allang in een tijd dat constellaties van Data Eigenaren, Data Consumenten en Data Leveranciers samen en in context, waarde genereren in co-creatie. Daarbij gaat het allang niet meer om de infrastructuur, maar om de datarelaties. Gewoon beginnen!
Dit betoog benadrukt diverse belangrijke punten omtrent de ICT-infrastructuur en digitale transformatie binnen de Nederlandse overheid. Er wordt gesteld dat technologie niet per se het probleem is, maar eerder de traditionele denkwijzen en structuren die de overheid hanteert bij ICT-projecten. Er wordt een pleidooi gemaakt voor een andere aanpak van digitale transformatie, gericht op het denken in ‘capabilities’ en ‘Soft Architecture’, waarbij men zich minder focust op technische infrastructuur en meer op datarelaties en co-creatie.
Belangrijkste Punten:
1. Focus op Capabilities: Het verleggen van de focus naar wat men wil bereiken met technologie (de ‘capabilities’), en hiervoor de juiste Referentie Architectuur zoeken.
2. Behoud van Expertise: Er wordt gewaarschuwd voor het verlies van waardevolle kennis en ervaring indien oude werkwijzen volledig worden afgeschaft.
3. Controleren en Beheersen: Bureaucratie speelt een belangrijke rol bij het zorgvuldig implementeren van veranderingen en het beheren van risico’s.
4. Gebruik van Soft Architecture: Aandacht wordt gevestigd op de noodzaak van een datacentrische focus, waarbij datarelaties worden geoptimaliseerd en in co-creatie tot producten worden ontwikkeld.
5. Waardecreatie via Data: Er wordt een oproep gedaan om niet langer documenten en data als statische entiteiten te beschouwen, maar als dynamische elementen die waarde kunnen creëren wanneer ze op de juiste manier worden beheerd en geanalyseerd.
Business en Organisatie Processen
1. Capabilities-Driven Development:
Identificeren van Kerncapabilities: Definiëren wat de overheid wil bereiken met ICT-oplossingen, met een focus op gewenste uitkomsten en het vermogen om iets te kunnen.
Matchen met Architectuur: Kiezen van een Referentie Architectuur die aansluit bij deze capabilities en deze gebruiken als fundament voor ontwikkelingen.
2. Kennisbehoud en -overdracht:
Kennisdocumentatie: Creëren van systemen waarin de expertise van ervaren medewerkers wordt gedocumenteerd.
Mentorschappen en Training: Opzetten van mentorschapsprogramma’s en trainingssessies waar senior ambtenaren kennis kunnen overdragen aan jongere generaties.
3. Beheersbaarheid en Controle:
Strikte Implementatierichtlijnen: Ontwikkelen van gedetailleerde richtlijnen voor het implementeren van nieuwe systemen en technologieën.
Risk Management: Instellen van robuuste risicomanagementprocessen om potentiële gevaren tijdig te identificeren en mitigeren.
4. Soft Architecture en Co-Creatie:
Data Management: Inrichten van systemen en processen voor het effectief beheren, interpreteren en analyseren van data.
Co-creatie Workshops: Faciliteren van samenwerkingsruimtes en evenementen waarbij diverse stakeholders samen oplossingen creëren.
5. Inkoop en Resultaatgerichte Aanpak:
Resultaatgerichte Inkoopstrategie: Ontwikkelen van inkoopprocessen die gericht zijn op het behalen van de gewenste uitkomsten in plaats van het aanschaffen van specifieke producten.
Partnerschappen met Leveranciers: Opbouwen van langdurige relaties met leveranciers, gericht op samenwerking en het samen behalen van doelen.
6. Continu Verbeteren:
Feedbackloops: Implementeren van feedbackmechanismen om continue verbeteringen aan te drijven op basis van gebruikerservaring en data-analyse.
Iteratieve Ontwikkeling: Hanteren van een agile aanpak voor ontwikkeling, waarbij systemen continu worden geoptimaliseerd en aangepast aan veranderende behoeften en inzichten.
Door deze processen te integreren, kunnen overheidsorganisaties op een zorgvuldige en gecontroleerde manier innovaties implementeren, waarbij ze maximaal gebruik maken van bestaande expertise en nieuwe technologische mogelijkheden op een manier die waarde toevoegt voor alle stakeholders. Hierbij dient aandacht te zijn voor zowel de menselijke als technologische aspecten van de transformatie om duurzaam succes te waarborgen. Kortom het is echt te doen leuker kunnen we het niet maken wellicht wel makkelijker