Burgers laten meepraten over beleid, oplossingen of uitgaven. Over de inrichting van stadspleinen, het verstrekken van subsidies, wat al niet? Overheden zijn er maar druk mee. Maar wat betekent dat voor hun rol en voor de lokale rekenkamers? “Waarom zouden wij burgers of burgergroepen niet kunnen helpen bij het ontsluiten van informatie?”
De Algemene Rekenkamer is een instituut dat behoorlijk wat bekendheid geniet, ook al vanwege de grote hoeveelheid adviezen en rapporten dat het uitbrengt. Minder bekend bij het grote publiek is de Nederlandse Vereniging van Rekenkamers en Rekenkamercommissies (NVRR), een club die in 2003 is opgericht en ernaar streeft om in Nederland dé autoriteit te zijn op het gebied van publieke verantwoording. Bij de NVRR zijn circa driehonderd leden aangesloten, voornamelijk lokale en regionale rekenkamers. Zoals de Rekenkamer Metropool Amsterdam (RMA), de organisatie die zich richt op de beleidsuitvoering van de gemeenten Amsterdam en Zaanstad. Jan de Ridder is bestuurder-directeur van de RMA en daarnaast voorzitter van de NVRR.
Een van de activiteiten van de NVRR is de jaarlijkse Spotdag. Het basisidee: op één dag wordt door alle rekenkamers één onderwerp uitgespit. De Ridder: “De Spotdag is in eerste instantie opgezet om de samenwerking tussen de rekenkamers te stimuleren en daarmee de bekendheid van onze resultaten. Het zijn leuke en interessante dagen, maar we hebben gemerkt dat het vrij moeilijk is om op hetzelfde moment met al die rekenkamers iets gezamenlijk te ondernemen. Ook al omdat iedere rekenkamer zijn eigen dynamiek en leefwereld heeft.”
Thema van de Spotdag 2017 was ‘de burger als armchair auditor’. “In de rekenkamerwereld speelt het al langer om burgers te betrekken bij ons werk. Het past ook in de gedachte van de participatiesamenleving, waarbij burgers steeds vaker het heft in handen nemen. Dat geldt ook of misschien wel juist bij het controleren van overheidsuitgaven. Tijdens de recente Spotdag is onder meer gekeken welke initiatieven rekenkamers ontplooien op dat terrein. In Zeist bijvoorbeeld worden burgers voor een specifiek onderwerp daadwerkelijk benoemd in het college van de rekenkamer. Bij de RMA werken we sinds een aantal jaar met een burgerpanel, een vorm van participatie die je steeds vaker terug ziet komen. Door burgers actief te betrekken bij ons werk, proberen wij hen voor een langere periode aan ons te binden. Daarnaast zijn er jaarlijks Publieksonderzoeken, waarvan de thema’s bepaald worden door de inwoners van Amsterdam. Dan kan het gaan om privacy, een evenwichtig woningaanbod of overlast en handhaving.”
Openheid van gegevens
De Ridder juicht het toe dat burgers meer betrokken worden in de werkwijzen van rekenkamers. Volgens hem zijn daarbij de kwaliteit en de openheid van de data, transparantie van gegevens en informatie, erg essentieel. “Wat dat betreft kan er aan de kant van veel gemeenten in hun informatievoorziening nog het nodige verbeteren. Aan de andere kant ligt de oplossing bij de rekenkamers zelf en de opvatting die zij hebben over hun eigen rol. Rekenkamers zouden meer de rol moeten hebben van intermediairs, meer een faciliterende rol. Waarom zouden wij als rekenkamers burgers of burgergroepen niet kunnen helpen bij het ontsluiten van informatie? Zoals informatie die voor burgers niet direct te begrijpen is, simpelweg omdat zij er niet dagelijks mee bezig zijn. Daar kunnen wij als rekenkamers een belangrijke rol in spelen. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: een gemeente heeft allerlei doelstellingen geformuleerd en als je dit soort stukken van de gemeente leest, zie je het eventueel behalen van die doelstellingen daar en daar terug. Of je kunt burgers wijzen op indicatoren in begrotingen van wat gemeenten concreet willen bereiken.”
Hij heeft het al vaker genoemd, maar Jan de Ridder blijft hameren op de noodzaak van transparantie. Wat dat betreft ervaart hij nog veel koudwatervrees. “Wij zijn zo gewend geraakt aan een combinatie van politieke processen en processen in de media. Dingen hebben nieuwswaarde als er problemen zijn en politici houden niet van het benoemen van problemen. Dat versterkt elkaar enorm. Het gevolg is dat het steeds geheimzinniger wordt. Het probleem wordt groter, vervolgens wordt de nieuwswaarde groter en daarmee wordt ook de angst om erover te vertellen steeds groter. De enige weg om dat te doorbreken is iets niet meer geheim te verklaren, waarmee het ook direct zijn nieuwswaarde verliest. Dan krijg je meer een attitude die gericht is op leren van dingen die op het eerste gezicht een probleem zijn, dan dat je afrekent en continu nieuwswaarde creëert. Dat vind ik erg van belang, ook in het kader van hoe wij omgaan met burgers.”
Armchair auditing
Armchair Auditing is een initiatief van de Algemene Rekenkamer, Geonovum, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Imagem en iBestuur. In een pilot van enkele maanden wordt een aantal gemeenten bezocht en aan de hand van thematische, interactieve kaarten wordt duidelijk waar en hoe bij die gemeenten publieke gelden worden besteed.
Eerdere artikelen: iBestuur 23, pagina 46 – iBestuur 24, pagina 40 – iBestuur 25, pagina i28
