De catch-22 van datadeling
Wet- en regelgeving lijkt een stok tussen de spaken van datagedreven werken. Zo is het delen van data nu vaak niet mogelijk omdat wettelijke grondslagen ontbreken. Daardoor stokt de aanpak van complexe opgaven zoals schuldenproblematiek. Het resultaat is een catch-22 waarbij regels om burgers te beschermen nu leidt tot onwerkbare situaties waarvan diezelfde burger de dupe is.
De aanpak van maatschappelijk opgaven vereist in veel gevallen een sterke informatiepositie. Deze informatie is nu vaak verkokerd aanwezig bij verschillende overheden, en vaak ook daarbuiten bij private partijen. Het ontkokeren, oftewel delen van data, stuit echter op allerlei knelpunten en barrières. Grotendeels zijn deze het resultaat van ontoereikende wetgeving, maar ook gebrek aan data governance, eigenaarschap en eenduidige definities beperken de mogelijkheden.
Om deze barrières te doorbreken is dan ook meer nodig dan het aanpassen of verminderen van wetgeving. Zo kunnen technologische innovaties zoals privacy enhancing technologies soms helpen om data toch te delen binnen bestaande grenzen. Maar ook in die gevallen is duidelijkheid vereist over welke gegevens nu precies nodig zijn, wie eigenaar is, wat de kwaliteit is etc. Een goede vraagarticulatie en gegevenshuishouding zijn dan ook randvoorwaarden om tot versnelling van datadeling te komen. Hier ligt voor veel organisaties nog een uitdaging.
De vraag is echter niet alleen of datadeling mag en kan, maar ook of het wenselijk is. Willen we bijvoorbeeld tornen aan privacywetgeving als dat nodig is voor een betere dienstverlening? Of voor de aanpak van fraude? En is dat dan nodig omdat wet- en regelgeving geen ruimte bieden, of leggen we onszelf misschien beperkingen op omdat we roomser dan de paus willen zijn?
Los van de wettelijke beperkingen is de terughoudendheid om data te delen ook begrijpelijk. Zodra het over data gaat binnen de overheid is de toeslagenaffaire is immers nooit ver weg. Herstel van vertrouwen is het adagium geworden, en het delen van data lijkt daar niet bij te passen.
Feit is dat veel overheidsorganisaties nu in spagaat zitten. Wat juridisch mag lijkt soms haaks te staan op wat nodig is. Het leidt bovendien bij onbegrip bij burgers en bedrijven die denken met één overheid te maken hebben, maar nog steeds dezelfde gegevens moeten aanleveren bij meerdere loketten. In plaats van het vertrouwen herstellen kalft het daardoor juist verder af.
Een eenvoudige oplossing is er niet. Er zijn fundamentele vragen te beantwoorden en een politieke afweging is nodig. De politiek is aan zet om tot versnelling te komen en om het delen van data op een verantwoorde wijze mogelijk te maken. Daarbij gaat het niet alleen over het benoemen van kansen en risico’s, maar om een maatschappelijke dialoog over het belang en de consequenties van het al dan niet delen van data.
Op 01-01 van elk jaar leveren alle banken de huidige standen van alle rekeninghouders in hun bestand aan, bij de belastingdienst. Dit is één van de gegevens die tijdens het invullen van de inkomstenbelasting vooraf is ingevuld. Het is niet iets wat tegenhouden kan worden, (en tenzij men het bankcontract heeft gelezen) niemand heeft er bewust een machtiging of iets dergelijks voor afgegeven.
Het kan dus prima!
De overheid heeft meer gegevens van een gemiddeld mens, dan de mens van zichzelf heeft of zelfs kent. Bewuste openheid in de verzamelde data is een must en hoe hiermee wordt om te gaan, is een belangrijke bron om vertrouwen uit te putten. Hoe mooi zo het zijn wanneer een ieder; complete inzage en beheer heeft in diens eigen data, die automatisch worden aangeleverd. (Denk aan overheidsdata, bankzaken, medische dossier etcetera.)