De kracht van netwerkvisualisaties

Een deel van een netwerkvisualisatie rondom breedband in het buitengebied.

Een netwerkvisualisatie brengt relaties tussen online actoren op sociale media in kaart. De visualisatie is gebaseerd op twee kernbegrippen: actoren en hun verbondenheid. De verbondenheid kun je op verschillende manieren operationaliseren. Zo kun je binnen een bepaalde groep van actoren kijken hoe vaak en naar wie iemand verwijst (bijvoorbeeld een mention of retweet), of juist zo’n verwijzing ontvangt. Je zou kunnen zeggen dat actoren bepalender of relevanter zijn naarmate zij binnen een groep van actoren vaker naar anderen verwijzen of verwijzingen ontvangen. Een andere manier om onderlinge relaties te operationaliseren is door te kijken naar de volgrelaties (wie volgt wie).

Hoe maak je ze?

Een eenvoudige netwerkanalyse kun je in drie stappen maken. De eerste stap is het identificeren van de actiefste actoren rondom een bepaald vraagstuk. In de tweede stap breng je van de actiefste driehonderd actoren in kaart hoe vaak zij naar elkaar verwijzen (als zijnde de operationalisatie van hun verbondenheid). In de derde stap visualiseer je de resultaten in een plaatje. Dit is de basis. Voor elke stap zijn verschillende tools beschikbaar.

Hoe lees je zo’n plaatje? Zoals gezegd is elke netwerkvisualisatie opgebouwd uit actoren en hun verbondenheid. Actoren binnen het netwerk met een sterke verbinding zijn groter. Lijnen tussen actoren zijn dikker naarmate die twee actoren meer verbonden zijn. Tot slot laten kleuren zien welke subnetwerken kunnen worden onderscheiden.
Omdat concrete voorbeelden veel duidelijk maken, geven we hieronder drie Twitter-netwerkvisualisaties rondom actuele onderwerpen: 1) jihadisme; 2) breedband in het buitengebied; 3) #pgbalarm.

Figuur 1 (klik voor vergroting) – Netwerkvisualisatie rondom jihadisme

Figuur 2 (klik voor vergroting) – Netwerkvisualisatie rondom breedband in het buitengebied/platteland

Figuur 3 (klik voor vergroting) – Netwerkvisualisatie rondom #pgbalarm

De bovenstaande drie voorbeelden geven een indruk van de actoren die binnen de netwerken relevanter zijn dan andere. Ook laten ze zien welke actoren sterker met elkaar verbonden zijn. De verschillende kleuren onderscheiden de subnetwerken.
Het is vaak interessant om de opbouw van de visualisatie te baseren op andere statistieken. Als je het netwerk rondom #pgbalarm opbouwt op basis van het aantal verwijzingen dat wordt ontvangen, komt een aantal landelijke politici veel sterker in beeld (Mona Keijzer, staatssecretaris Van Rijn). Als je het netwerk baseert op verwijzingen die worden gegeven, komen de meer activistische drijvers in beeld.

Figuur 4 (klik voor vergroting) – Netwerkvisualisatie rondom #pgbalarm gebaseerd op actieve verwijzingen die worden ontvangen

Uit een kwalitatieve verdieping van deze netwerken kun je achterhalen wie deze actoren zijn, welke argumenten zij inbrengen en waarom zij met elkaar samenhangen. Dat kan bijvoorbeeld te maken hebben met een politieke kleur, overtuiging of professie.

Duiding en verdieping

De basisvisualisatie krijgt pas echt betekenis als je een kwalitatieve verdieping maakt. Wie zijn deze actoren, wat is hun achtergrond en formele positie/rol, en waar hebben ze het precies over wanneer ze naar elkaar verwijzen? Op die manier kun je de visualisatie beter duiden.
In het netwerk rondom jihadisme valt de centrale rol van De Telegraaf heel duidelijk op. Maar er zijn ook enkele sterke subnetwerken rondom onderzoeker/publicist Martijn Butter (diversiteitsvraagstukken) en antropoloog Martijn de Koning (islamonderzoeker). Opvallend is de afwezigheid van politici en ‘gewone moslims’. Het is een netwerk dat gedreven wordt door experts en journalisten. Interessant is om na te gaan of de tweets van experts verschillen van die van journalisten.
Het netwerk rondom breedband in het buitengebied is heel duidelijk opgebouwd uit enkele regionale subnetwerken waarin bottom-up initiatieven domineren. Onderling zijn ze zwak met elkaar verbonden. Dat kan duiden op een beperkte onderlinge samenwerking tussen deze regio’s en initiatieven. Het is een verbrokkeld speelveld. Interessant is om te kijken hoe in de verschillende regio’s de meerwaarde van breedband in het buitengebied wordt onderbouwd.
Het netwerk rondom #pgbalarm heeft slechts een beperkt aantal zeer actieve actoren. Van subnetwerkvorming is nauwelijks sprake. Je zou kunnen zeggen dat hier nauwelijks sprake is van een echt netwerk. Het is een los netwerk met een kleine hechte activistische top. Interessant is om te kijken naar de toon en argumentatie in de tweets van de meer activistische actoren onderling en die gericht aan politieke actoren, en de tweets van de politieke actoren zelf.

Meerwaarde voor beleid
Netwerkvisualisaties rondom een maatschappelijk vraagstuk geven een beter beeld van de omvang en samenstelling van het relevante netwerk. Welke actoren doen er toe en hoe zijn ze onderling verbonden? Het geeft een overheid een handig overzicht, een onderscheid van het kaf van het koren, dat prima kan dienen als basis voor het bepalen van een interactieve communicatiestrategie. Zie het als een soort landkaart waarop je de gewenste koers kunt bepalen. Een garantie voor succes biedt het echter niet. Het succes hangt vooral af van de flexibiliteit van de organisatie en de ‘online sensitiviteit’ en vaardigheden van de beoogde uitvoerders van die communicatiestrategie.

@arnoutponsioen – http://www.duidt.nl