Hoe ziet de ambtenaar van de toekomst eruit? De publieke professional van de toekomst zal werken vanuit een andere positie en in een andere context. Weber gaat op de schop.
Hoe ziet de ambtenaar van de toekomst eruit? Ambtenaren staan aan de vooravond van enkele enorme veranderingen. Uit alle discussies over de vernieuwing van de overheid haal ik drie lijnen die direct van invloed zijn op de positie en het functioneren van ambtenaren. Deze drie discussies bepalen de komende jaren de agenda.
Ambtenaren staan altijd ter discussie. Als je op Twitter een tijd de woorden ‘ambtenaar’ en ‘ambtenaren’ volgt, dan komt de beroepsgroep er niet echt positief uit. Nu is het goed om kritisch te zijn op elke activiteit die wordt uitgevoerd met publiek geld. De overheid is er voor de samenleving en het is niet meer dan logisch dat de samenleving dat ook in de gaten houdt.
In die discussies komen enkele thema’s steeds weer terug: er zijn te veel ambtenaren, ze werken niet hard genoeg (productiviteit versus inkomen) en zijn ze wel betrouwbaar (integriteit). Die onderwerpen staan sinds jaar en dag op de (publieke) agenda. Ondertussen is de overheid in verandering en ook dat heeft gevolgen voor ambtenaren en publieke professionals.
Behalve de aloude discussies rond ambtenaren in het algemeen worden ook rond de ambtenaar van de toekomst enkele thema’s zichtbaar die steeds weer terugkomen. De omvang, effectiviteit en integriteit zullen (terecht) discussiethema’s blijven als het om de overheid gaat, maar voor de toekomstige ambtenaar draait de discussie de komende jaren over drie andere woorden: openbaarheid, zelfsturing en inzetbaarheid.
1. De openbare ambtenaar
Al sinds de oprichting van het netwerk Ambtenaar 2.0 wordt gesproken over het gedrag van ambtenaren op internet, hoe open je moet en mag zijn en welke regels je daarover met elkaar afspreekt (lees terug). Ook het ministerie van Binnenlandse Zaken pakt het thema op. Momenteel is een diepgravend onderzoek bezig naar het online gedrag van ambtenaren, genaamd ‘Ambtenaren in de openbaarheid’ (ik zit in de begeleidingscommissie). BZK is ook bezig met het thema ‘open overheid’, waarin de rol van de ambtenaar ook wordt meegenomen.
Vorige week was ik uitgenodigd bij het CAOP om te praten over het thema ‘ambtenaren en sociale media’. In 2011 gaf het CAOP De staat van de ambtelijke dienst uit, waarin dat onderwerp werd geagendeerd. De auteurs (Roel Nieuwenkamp en Roald Lapperre) zijn bezig om een geactualiseerde versie te schrijven en vragen om input. Duidelijk is dat deze discussie voorlopig nog niet ten einde is. Het aantal dilemma’s groeit zelfs harder dan het aantal antwoorden. De openbare ambtenaar staat nog geruime tijd op de agenda.
2. De zelfsturende ambtenaar
Meer ruimte voor de medewerker, managers moeten leren loslaten, vertrouwen op professionaliteit, et cetera. Dat is het mantra van Het Nieuwe Werken. In een netwerkorganisatie en in de netwerksamenleving groeit het belang van de individuele medewerker ten opzichte van de hiërarchie om maatschappelijk resultaat te bereiken, zo betoog ik in Wij, de overheid. Weg met de managementlagen en investeren in de professionele professional. Ook die omslag zal voorlopig tot dilemma’s en discussie leiden (zie ook mijn vorige blog).
Dat wil niet zeggen dat die medewerker alles alleen moet doen. Hij werkt in teams en netwerken, maar dat zijn zelfsturende teams. Steeds als een voorbeeld als Buurtzorg in het nieuws komt, rijst direct de vraag waarom niet meer organisaties zo werken. Ook de recente uitzendingen van Tegenlicht (met bovenaan die over Ricardo Semler) wakkeren de discussie aan over zelfsturende teams, ook bij de overheid. Zijn ambtenaren hoogopgeleide en zelfstandige professionals of kijken we schools naar de leraar/manager? Zegt u het maar!
3. De ondernemende ambtenaar
Bij Rijk, provincies en gemeenten staat het hoog op de agenda bij alle cao-besprekingen: de ambtenaar moet meer zelf verantwoordelijk worden voor zijn eigen inzetbaarheid. Jezelf ontwikkelen, zichtbaar maken en vervolgens op zoek gaan naar klussen die bij je passen. Een flexibele overheid vraagt om ondernemende ambtenaren, maar zowel ambtenaar als organisatie loopt daarbij tegen nogal wat vragen en belemmeringen aan, van juridisch en financieel tot praktisch en cultureel. Alleen daarover is al genoeg te discussiëren.
Een flexibele, overheidsbrede arbeidsmarkt biedt allerlei kansen, maar roept ook weer heel wat vragen op. In een online discussiegroep probeer ik zelf scherp te krijgen hoe zo’n omgeving zou kunnen werken, maar samen met Albert Meijer werk ik ook aan een artikel voor het tijdschrift Bestuurswetenschappen over de risico’s en dilemma’s van deze ontwikkeling (reacties welkom!). We creëren een nieuw speelveld, maar het is nog onduidelijk hoe de spelregels gaan uitpakken. Ook hierover zijn we nog lang niet uitgepraat.
Hoe ziet de ambtenaar van de toekomst eruit? Met die vraag begon ik deze blog. Op die vraag is geen eenduidig antwoord te geven. Wat ik heb geprobeerd is om aan te geven langs welke lijnen de discussie over de positie van de ambtenaar momenteel plaatsvindt. De publieke professional van de toekomst zal werken vanuit een andere positie en in een andere context. Weber gaat op de schop. Wat ervoor in de plaats komt staat nu ter discussie en die discussie vraagt onze volledige aandacht. De kwaliteit van het openbaar bestuur hangt ervan af.
