De ‘politieke draaideur’ in Den Haag heeft de afgelopen tijd voor de nodige ophef gezorgd: veel oud-politici gaan na hun ambt aan de slag in het bedrijfsleven als lobbyist. Maak het inzichtelijk zodat de schimmigheid ervan afneemt. Met regelgeving kan democratische transparantie en politiek vertrouwen toenemen.
*Maak de ‘politieke draaideur’ inzichtelijk zodat de schimmigheid ervan afneemt. Door regelgeving op dit gebied vast te leggen kan democratische transparantie en politiek vertrouwen toenemen. *
De ‘politieke draaideur’ in Den Haag heeft de afgelopen tijd voor de nodige ophef gezorgd: veel oud-politici gaan na hun ambt aan de slag in het bedrijfsleven als lobbyist. Niet alleen oud-bewindspersonen – neem Cora van Nieuwenhuizen als voorbeeld – maken deze overstap, ook oud-Kamerleden zoeken de private sector op. Vaak als belangenbehartiger: met hun kennis, contacten en oud-Kamerpas op zak betreden ze de vergaderruimtes van de Tweede Kamer opnieuw, maar dan om aan de andere kant van de tafel plaats te nemen als belangenbehartiger. Welbegrepen eigenbelang? Kan een Kamerlid het ene half jaar woordvoerder Landbouw zijn en het volgende half jaar als lobbyist van de grootste vee branchevereniging op hetzelfde ministerie beleid voorkauwen?
De ophef rondom het gebrek aan lobbytransparantie en de roep om een nieuwe bestuurscultuur is al sinds begin dit jaar aan de gang. Het thema is diverse keren binnen, maar ook buiten de Kamer aangekaart: de anti-corruptie waakhond van de Raad van Europa, concludeerde dat er met de acht aanbevelingen aan Nederland uit 2018 niets is gedaan. Ook de concrete aanbeveling voor een aanstellings-beperking – regelgeving voor personen met een hoge functie die een nieuwe baan in de particuliere sector zoeken – is niet geïmplementeerd. De circulaire die de afkoelperiode voor bewindspersonen regelde bleek zelfs verlopen.
De Kamer liet dit niet zomaar voorbij gaan. Na de onmiddellijke overstap van demissionair minister Cora van Nieuwenhuizen naar brancheorganisatie Energie Nederland, was het tijd voor verandering. Laurens Dassen (Volt) diende in september de motie in om een afkoelperiode van twee jaar in te stellen. Alleen voor bewindspersonen, dat wel. Op de vraag waarom dit niet ook voor oud-Kamerleden moet gelden redeneerde Dassen: ‘We kijken naar hoe we belangenverstrengeling kunnen voorkomen, maar het eigen moreel kompas moet leidend zijn.’ Maar neemt het eigen belang, het verzekeren van een mooie functie binnen de eigen loopbaan, niet de overhand van dit morele kompas?
Helma Lodders stapte bijvoorbeeld direct over naar de private sector. Ze werd begin mei voorzitter van “dé belangenbehartiger van ondernemers in de veehandel”: Vee & Logistiek Nederland. Tot en met maart was Lodders nog VVD-Kamerlid en ruim tien jaar woordvoerder op het gebied van Landbouw, en in de media werd er naar haar gerefereerd als “de beschermvrouw van verongelijkte boeren” genoemd. Lodders hield zich bezig onder andere bezig met met het dossier rondom de diergezondheidswetgeving en veetransport.
Haar betrokkenheid op dit dossier is interessant: Lodders was in februari als Kamerlid betrokken bij de Wijziging van de Wet dieren in verband met de uitvoering van de herziene Europese diergezondheidswetgeving. De VVD, en ook Loddders, pleitte ervoor om met de sector in gesprek te gaan over hoe het transport van vee weer opgepakt kan worden. Dit was stilgelegd nadat bleek dat het dierenwelzijn niet gegarandeerd kon worden. Volgens Lodders moest dit, met het oog op handel, weer snel kunnen plaatsvinden. Haar opvolger, Van Campen (VVD) zette dit door, en wilde met behulp van sectorplannen een einde maken aan de nultolerantie die de NVWA had opgelegd.
Niet alleen belangenverstrengeling maakt de politieke draaideur schimmig: ook de mogelijkheid dat Kamerleden al tijdens hun ambtsperiode beïnvloed worden voor komende vervolgfuncties.
Nu, een half jaar later, voert Helma Lodders, als voorzitter van de brancheorganisatie Vee en Logistiek Nederland, de boventoon in het debat rondom het hervatten van vee-exporten met rustplaatsen in niet EU-landen. “Van de inspecteur-generaal en de directeur Keuren van de NVWA heb ik begrepen dat zij gisteren een gesprek hebben gehad met de voorzitter en de directie van Vee & Logistiek Nederland en dat dat een goed gesprek is geweest”, stelt Carola Schouten. Helma Lodders nam vier maanden later al plaats aan de andere kant van de tafel op het ministerie, blijkt uit dit debatverslag. Schoutens conclusie: “Ik vind het goed dat de sector zelf de verantwoordelijkheid neemt voor een betere borging”. Maar deze draaideur resulteert in teveel verantwoordelijkheden die door elkaar heenlopen.
De eindstand: op 12 oktober informeert minister Schouten de Tweede Kamer door middel van een brief dat onder de voorwaarden van het door Vee & Logistiek uitgewerkte plan van aanpak de vee-exporten weer zijn toegestaan.
Vorige week bleek uit onderzoek van de Open State Foundation dat Helma Lodders niet het enige geval is die gebruik maakte van de politieke draaideur. Een derde van de functies na de ambtsperiode zijn functies in het bedrijfsleven, bij een brancheorganisatie of lobbybureau. Met de zelfstandige adviseurs erbij gerekend komt het aandeel zelfs uit op 44,4%. Dit blijkt uit de dataverzameling van oud-Kamerleden tussen 2012 tot oktober 2021. Vooral VVD-politici maken gebruik van de draaideur naar het bedrijfsleven: 45,9%, en zelfs 60,0% als ook de zelfstandig adviseurs worden meegeteld. Er zijn meer voorbeelden: zoals de overstap van Bart de Liefde een aantal jaar geleden naar Uber, maar ook bij andere partijen: oud-PvdA-defensiewoordvoerder Angelien Eijsink is bijvoorbeeld net begonnen bij de stichting Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid.
Omdat er geen sprake is van een afkoelperiode bleek verder dat 56 oud-Kamerleden binnen twee jaar al bij een bedrijf, brancheorganisatie of lobbykantoor. Hiervan zijn 64,3% op hun eigen beleidsterrein doorgegaan: het recept voor belangenverstrengeling.
Niet alleen deze belangenverstrengeling maakt de politieke draaideur schimmig: ook de mogelijkheid dat Kamerleden al tijdens hun ambtsperiode beïnvloed worden voor komende vervolgfuncties. Ook bij Lodders was hier sprake van: “Ik werd er al voor benaderd toen ik nog Kamerlid was”, vertelde het oud-VVD Kamerlid openlijk tegen vakblad “Nieuwe Oogst”. Tijdens haar Kamerperiode verkondigde ze immers al dat ze niet door wilde gaan als Kamerlid en ze niet meer op de VVD-kieslijst zou komen te staan. Waarom ze deze overstap zo snel maakte? “Buurmans grond is meestal maar één keer te koop”.
Het is belangrijk dat deze draaideur inzichtelijk wordt gemaakt zodat de schimmigheid ervan afneemt. Het is hiervoor ook belangrijk dat Kamerleden tijdens hun Kamerlidmaatschap beter ondersteund worden. Voer daarnaast een afkoelperiode in, ook voor oud-Kamerleden, en stel een toezichthouder aan om te oordelen over de naleving hiervan. Door regelgeving op dit gebied vast te leggen kan democratische transparantie en politiek vertrouwen toenemen.
Voetnoot: Lodders is ook voorzitter van de Vergunde Nederlandse Online Kansspelaanbieders (VNLOK). Dat is de nieuwe brancheorganisatie van vijf potentiële aanbieders van onlinekansspelen, terwijl Lodders als Kamerlid zich ook al bezighield met kansspelen.
Rosa Juffer is onderzoeker bij de Open State Foundation
