De beweging naar de superslimme samenleving Society 5.0 is volop gaande en stelt ons in staat de uitdagingen van onze tijd aan te gaan. Nederland behoort tot landen die een hoge mate van digitalisering koppelt aan een grote groep gebruikers. Als we vanuit die uitgangspositie invulling geven aan een aantal cruciale succesfactoren, wordt Society 5.0 realiteit.
De uitdaging daarbij ligt in het structureel identificeren, selecteren en laten participeren van een representatief deel van de samenleving.
Society 5.0 draait om data. Die zijn in overvloed aanwezig. Maar data krijgen alleen waarde als ze worden gedeeld. Daarbij is van belang hoe we data-uitwisseling en de daartoe benodigde samenwerking stimuleren. Met de Data Governance Act hoopt de EU innovatie en groei te stimuleren. Geplande investeringen voor de ontwikkeling van data-uitwisseling gaan richting de 10 miljard euro voor de periode 2021-2027.
Soevereine data spaces vormen een belangrijke volgende stap. Binnen zo’n data-ecosysteem kunnen partijen op een laagdrempelige manier data uitwisselen. Geen wonder dus dat 84 procent van alle organisaties in de publieke en private sector van plan zijn om binnen drie jaar een data-ecosysteem te lanceren of daaraan deel te nemen. Het succes van data-ecosystemen staat of valt bij de onderliggende businesscase. Als de overheid de ontwikkeling van data-ecosystemen wil stimuleren zal zij inzicht moeten krijgen in de commerciële en niet-commerciële prikkels voor participatie.
Menselijke maat
Een andere voorwaarde voor succes is herstel van de menselijke maat. Die raakte de afgelopen jaren te vaak uit zicht; de afstand tussen de burger en de overheid is groter geworden. Denk aan de gasschadeafhandeling in Groningen of aan de kindertoeslagaffaire. Dat ligt niet aan de uitvoerende ambtenaar, maar aan de organisatie. Daarbij klinkt vaak door dat ‘de systemen’ een te grote rol spelen in besluitvorming en dat een meer persoonlijke benadering van mens tot mens moet worden hersteld.
Juist technologie kan een belangrijke rol spelen bij het herstel van die menselijke maat.
Juist technologie kan een belangrijke rol spelen bij het herstel van die menselijke maat. Dat begint bij het ondersteunen van de ambtenaar. Daartoe is behoefte aan vier organisatiebrede platforms: een klantinteractieplatform met een 360˚-klantbeeld, een workflowplatform voor snelle en efficiënte afhandeling van de dienstverlening, een integratieplatform om de verschillende onderliggende systemen te koppelen en een data(analyse)platform voor het creëren van een holistisch beeld van de burger.
Wet- en regelgeving
Wet- en regelgeving is een volgende randvoorwaarde om Society 5.0 te stimuleren. We staan aan de vooravond van massale adoptie van cloudtoepassingen binnen het overheidsdomein. Vrijwel alle grote aanbieders van dataopslag in de cloud hebben regelingen getroffen die borgen dat data compliant wordt opgeslagen binnen de Europese Economische Ruimte. Dit geldt ook voor de toegang tot de data. De grote aanbieders hebben de authenticatie en autorisatie op orde en maken gebruik van open standaarden op dit gebied. Op basis van de huidige wet- en regelgeving is het dus mogelijk om data in de publieke cloud op te slaan. Voor sensitieve data moet daarbij een extra afweging worden gemaakt en moeten mogelijk aanvullende maatregelen worden getroffen. Denk daarbij aan encryptie en end-to-end beveiliging. Zulke versleutelde data worden overigens weer kwetsbaar op het moment dat de versleuteling is opgeheven door decryptie. Wat de meest veilige optie is zal per geval nauwkeurig bekeken moeten worden.
Digitale vaardigheden
Misschien wel de belangrijkste randvoorwaarde voor de realisatie van Society 5.0 zijn digitale vaardigheden in alle lagen van organisaties en de samenleving. De toename van toepassingen van AI en automation zal volgens het World Economic Forum meer dan 1.2 miljard werknemers raken in de komende 10 jaar. Naast veranderende banen, ontstaan ook nieuwe banen. Het vermogen om nieuwe vaardigheden aan te leren is voor het individu van belang om relevant te blijven op de arbeidsmarkt en essentieel voor bedrijven om te groeien. Voor het eerst in 50 jaar zijn er meer vacatures dan werkzoekenden in Nederland, toch vindt niet iedereen een passende baan. Dat laat zien dat er niet zo zeer een tekort is, maar vooral een ‘mismatch’ tussen benodigde en gevraagde vaardigheden. Vol inzetten op om- en bijscholen en ‘life long learning’ is het antwoord. Daarmee slaan we een brug tussen IT en de rest van de organisaties, maken we groei mogelijk, verminderen we de druk op de arbeidsmarkt en dragen we bij aan een inclusieve organisatie en samenleving.
De publieke waarden kunnen worden geborgd in systemen en onderliggende algoritmes indien ethics-by-design wordt toegepast.
Ethiek
In de beweging naar Society 5.0 is het zoeken naar de juiste balans. Afgelopen jaren is gebleken dat de balans is doorgeslagen naar protocollen en regelgeving. De pendule lijkt nu weer terug te zwaaien naar een persoonlijke benadering door uitvoerende ambtenaren. De publieke waarden kunnen echter ook worden geborgd in systemen en onderliggende algoritmes indien ethics-by-design wordt toegepast. Denk aan waarden als waardigheid, waarachtigheid, privacy, non-discriminatie, toegankelijkheid en transparantie. Daarbij is betrokkenheid en dialoog met de representatieve doelgroepen cruciaal.
Onderling vertrouwen
Want dat is uiteindelijk de kern van Society 5.0: de superslimme samenleving bouwen we met elkaar. Niet omdat het moet, maar omdat het de enige manier is om onze publieke waarden te borgen. De uitdaging daarbij ligt in het structureel identificeren, selecteren en laten participeren van een representatief deel van de samenleving. Zo verhogen we het onderlinge vertrouwen tussen burger en overheid en maken we een inclusieve, ethische superslimme samenleving
mogelijk: Society 5.0.
Download HIER het rapport ‘Society 5.0: de randvoorwaarden voor succes’
Erik Hoorweg is Vice President Capgemini Invent Publieke Sector Lead
