De gemeenten Rotterdam en Den Haag hebben een Chief Resilience Officer aangesteld om hun weerbaarheid te vergroten en treden toe tot het netwerk van 100 Resilient Cities. Met deze stap wordt niet alleen de fysieke weerbaarheid verbeterd, maar vooral de digitale weerbaarheid.
Een strategie om de stad weerbaar te maken: Den Haag en Rotterdam hebben er zelfs een speciale functionaris voor, de Chief Resilience Officer. In Den Haag is dat Anne-Marie Hitipeuw. “In de Resilience Strategy staat welke grote risico’s de stad identificeert en hoe ze daarmee om moet gaan.”
Het weerbaar maken van steden is een initiatief van de Amerikaanse Rockefeller Foundation, die in 1913 werd opgericht om ‘het welzijn van mensen in de hele wereld’ te bevorderen. Anno 2017 kijkt 100 Resilient Cities (100RC) vooral naar de specifieke problemen die in deze tijd op ons afkomen. Zoals verstedelijking ‘op een schaal die de mensheid nog nooit eerder zag’, klimaatverandering en globalisering, die elkaar versterken en de samenleving kwetsbaar maken.
Netwerk en geld
Aanjager voor 100RC is de orkaan Katrina in New Orleans. Bij de ramp in 2005 kwamen 1833 mensen om het leven, werd er voor 153 miljard dollar schade veroorzaakt en moest uiteindelijk de hele stad worden geëvacueerd. De Rockefeller Foundation ondersteunde de slachtoffers met 22 miljoen dollar. De organisatie ziet in de ramp het perfecte voorbeeld, waarom harder moet worden gewerkt aan het weerbaarder en toekomstbestendiger maken van steden. De organisatie heeft daarom een fonds beschikbaar gesteld van bijna 170 miljoen dollar. Van dit geld wordt een netwerk opgebouwd met de naam 100RC, 100 Resilient Cities. Iedere stad die wordt aangenomen participeert in het netwerk om kennis te delen en krijgt een deel van het geld om een nieuwe functionaris in het leven te roepen: de CRO ofwel Chief Resilience Officer. Het geld geeft de garantie dat de CRO uitsluitend bezig is met de weerbaarheidsstrategie en geen andere taken heeft.
In Nederland zijn nu twee Chief Resilience Officers: een in de gemeente Rotterdam en een in de gemeente Den Haag. Deze functie wordt gedurende twee jaar vergoed om de strategie op orde te krijgen. Daarna is de hoop dat gemeenten zelf de noodzaak van de CRO inzien en deze functie voort laten bestaan. De rol van de Rockefeller Foundation is het aanjagen van de functie en het bieden van een ondersteunend netwerk van andere gemeenten en bedrijven.
Haagse weerbaarheid
Om dreigingen te lijf te kunnen gaan moet er een Resilience Strategy komen. In deze strategie staat welke grote risico’s de stad identificeert en hoe ze daarmee om moet gaan. “Wat daarbij belangrijk is, is niet alleen de weerbaarheidsstrategie opstellen, maar vooral ook het proces daarnaartoe”, vertelt Anne-Marie Hitipeuw, kersverse CRO van de gemeente Den Haag. Zij richt zich vooral op het zoeken van de verbindingen tussen verschillende partijen die allemaal een stukje van de puzzel hebben. “Je werkt met de stakeholders in de stad. Wat zijn voor hun de belangrijkste punten? Wat vind jij de belangrijkste uitdagingen voor de toekomst?”
In december 2016 is er een expertsessie geweest met 110 mensen uit de stad. Daar kwamen drie thema’s uit: sociale onrust, water en cyber. In haar rol als CRO wil Hitipeuw met andere mensen nader kijken naar de gekozen onderwerpen en die verder uitdiepen. De belangrijkste sluimerende dreigingen (‘stresses’) die Den Haag nu heeft geïdentificeerd zijn: klimaatverandering, sociale instabiliteit, ongelijkheid en verouderde infrastructuur. De acute dreigingen (‘shocks’) zijn: terroristische aanslagen, falende infrastructuur, cyberaanvallen, rellen en epidemieën.
Voor Hitipeuw is het belangrijk om heel gericht te werk te gaan: “Je kunt niet overal op focussen, maar zult onderwerpen moeten kiezen om je op te richten. We willen de twee jaar dat de Rockefeller Foundation mijn functie betaalt in tweeën knippen. Een deel om de strategie op te leveren (hopelijk in 2018) en een jaar om te beginnen met de implementatie van de strategie.” De speciale aandacht voor het digitale domein is wat haar betreft hard nodig. Simpelweg door de hedendaagse afhankelijkheid van de technologie en de manier waarop dit invloed heeft op het dagelijkse leven. Hitipeuw wijst nog maar eens op de kwetsbaarheid van Den Haag waar het zwaartepunt van de nationale overheid ligt waardoor er veel belangrijke internationale organisaties zijn gevestigd.
Shocks en stresses
De Rockefeller Foundation benadert dreigingen langs twee assen: ‘shocks’ en ‘stresses’. Bij shocks gaat het om gebeurtenissen die plotseling optreden en een grote impact hebben. Dat kunnen fysieke zaken zijn, zoals een terroristische aanslag, epidemie of rellen. Maar het kan ook gaan om het digitaal falen van infrastructuur of een cyberaanval. Daarbij is de gedachte dat technologie zo verweven is met de samenleving dat deze niet meer op zichzelf staat en een ‘shock’ ontwrichtend is voor het dagelijkse leven. ‘Stresses’ zijn veranderingen die zich gedurende langere tijd voltrekken. Dat kan bijvoorbeeld groei van het stedelijk gebied zijn, waardoor op een gegeven moment infrastructuur niet meer voldoet en een stad dichtslibt. Een ander voorbeeld is klimaatverandering die geleidelijk plaatsvindt tot het punt dat die het leven in een stad bedreigt. Op digitaal gebied valt te denken aan een sluimerende cyberdreiging die niet op tijd wordt aangepakt waardoor de risico’s zich opstapelen.
Het grote probleem bij stresses is dat ze zich plotseling kunnen manifesteren als shock. De geleidelijk ogende klimaatverandering die opeens leidt tot het doorbreken van een dijk of een cyberdreiging die opeens bij een aanval leidt tot uitvallen van infrastructuur. Of in een beroerder geval: invloed heeft op het aansturen van de sluizen, waardoor er opeens een watersnoodramp ontstaat.
Weerbaarheid als verkoopargument
De Rockefeller Foundation denkt niet dat met haar initiatieven catastrofes of de gevolgen hiervan te voorkomen zijn. Wel denkt de organisatie dat de mate van vernieling en schade te beperken is. Waar de aandacht zich op richt is het ‘voorbereiden, doorstaan en sneller herstellen van plotselinge shocks en chronische stress.’ Het gaat dus meer en meer om risico’s te verkleinen en als het toch misgaat de gevolgen te beperken. En het gaat vooral om bewustwording rond de problematiek van grote dreigingen. Bestuurders moeten investeren in weerbaarheid. Dit soort kosten zijn ook als er zich geen ramp voltrekt nooit een verliespost.
Het aanpassen van infrastructuren, betere planning en andere verbeteringen leveren naast banen nog een ander voordeel op: in een geglobaliseerde wereld is een weerbare stad aantrekkelijker dan een stad die minder is voorbereid. Weerbaarheid moet dan ook een verkoopargument worden. In de gevallen dat het toch misgaat is het belangrijkste investeringsargument: uit onderzoek blijkt dat het herbouwen van een stad na een ramp 50 procent duurder is dan een stad weerbaarder maken.
Heel belangrijk bij de resilience strategie is het delen van kennis
Dat weerbaarheid ook kansen op digitaal vlak biedt, blijkt bijvoorbeeld uit plannen die steden nu al ontplooien. Zo wordt in Den Haag nagedacht over de gevolgen van een grootschalig cyberincident waarbij alle data verloren gaan. Een overheid zonder administratie heeft nauwelijks bestaansrecht en weet niet eens of iemand wel of niet inwoner is. Een concept als een ‘data-ambassade’ zou dan de mogelijkheid bieden om een reservekopie elders te hebben zowel digitaal als op papier. Ook Rotterdam ziet technologie als belangrijk onderdeel voor hun weerbaarheidsstrategie: zo staan nieuwe democratie, nieuwe economie en digitalisering als thema’s centraal naast bijvoorbeeld klimaatverandering.
Kennis delen
Heel belangrijk bij de resilience strategie is het delen van kennis. Het doel van de Rockefeller Foundation is om zoveel mogelijk kennis publiekelijk te delen, zodat ook steden die niet in het 100RC-netwerk zitten hun voordeel kunnen doen met de ervaringen van de 100. De gemeenten die wel tot het netwerk horen, staan met elkaar in verbinding en wisselen kennis uit. Dat gebeurt via bilaterale contacten en via jaarlijkse bijeenkomsten.
Kennis delen is ook belangrijk om de maatschappelijke weerbaarheid te verhogen. Wie zich digitaal beter wil weren moet ook zorgen dat de samenleving stappen zet. Juist digitaal is de samenleving kwetsbaar, omdat meer en meer duidelijk wordt dat particuliere infrastructuur wordt ingezet voor grootschalige aanvallen. In het ecosysteem van internet is er dus behoefte aan weerbare burgers. Daarom komt er ook aandacht voor weerbaarheid in de wijk. Dat kan gaan om simpele zaken als het bijwerken van systemen en het hebben van antivirussoftware, maar ook over het gedrag van mensen.
Orde verstoren
Informatietechnologie is zo nauw verweven met onze fysieke wereld dat ze een prominente rol opeist in de weerbaarheidsplannen van de moderne samenleving. De technologische afhankelijkheid is zo groot dat een digitale stress of shock onze dagelijkse orde behoorlijk kan verstoren. Zo bleek het Britse zorgsysteem heel gevoelig te zijn voor de WannaCry-ransomware toen diverse ziekenhuizen werden getroffen. In Duitsland hadden de spoorwegen last van het virus, waardoor treininformatie niet kon worden gegeven en treinen vertraging opliepen. In Nederland ontstond in Rotterdam een verkeerschaos toen het elektronische systeem van Parkeergaragegigant QPark werd getroffen. De uitbraak – die weliswaar groot aanvoelde – bleef beperkt, omdat voor deze zwakheid in het systeem door Microsoft al een oplossing was geboden.
De scenario’s om het dagelijks leven te verstoren of een stad te treffen zijn talrijk en moeilijk allemaal in kaart te brengen. Veelal geldt dat incidenten zich eerst moeten voordoen voordat duidelijk wordt hoe verstrekkend de gevolgen zijn. Of het nu gaat om het vervangen van een onderdeel in een datacenter, waardoor British Airways een dag lang nagenoeg iedere vlucht moet annuleren, of om het crashen van een verbinding, waardoor een provincie de sluizen niet kan bedienen en de binnenvaart stil komt te liggen. Deze incidenten maken allemaal duidelijk dat een samenloop van omstandigheden ervoor kan zorgen dat zeer cruciale processen uitvallen en er chaos ontstaat. Dan is de vraag niet óf het incident plaatsvindt, maar hoe goed we met de verstoring kunnen omgaan.
