We hebben er eeuwen over gedaan om onze rechten en plichten als burgers vorm te geven. We pasten ze aan, als nieuwe ontwikkelingen daar om vroegen. Dat is de essentie van burgerschap: we moeten het blijven vormgeven. Dat geldt zeker ook in het digitale tijdperk.
Hoe geven we ons burgerschap vorm in de digitale samenleving?
Met de verkiezingen in aantocht wil ik aandacht vragen voor burgerschap. In de fysieke wereld weten we hoe we dat moeten vormgeven. We hebben stemrecht, kennen onze rechten en plichten als burgers en kennelijk hebben we een redelijk omlijnd beeld wat we van burgers in Nederland verwachten, als we dat met een inburgeringstoets bij nieuwkomers meten. We hebben er eeuwen over gedaan om ons burgerschap, met burgerrechten en -plichten, vorm te geven. Nu we een groot deel van ons leven doorbrengen in het digitale domein, lijkt het lastig om ons burgerschap ook daar goed vorm te geven.
Ik geloof niet dat we in de digitale wereld andere grondrechten hebben. Of dat we daar afwijkende burgerrechten en -plichten hebben. Wel denk ik dat digitalisering een aantal van onze grondrechten onder druk zet en dat we nog niet hebben ontdekt hoe we dat oplossen. In een stuk dat ik eerder schreef met Leonard Geluk, betogen we dat de digitale wereld vraagt om digitale grondrechten. Geen andere, maar aanvullende grondrechten die ervoor zorgen dat wij ons burgerschap ook in het digitale domein kunnen uitoefenen. Zoals toegang tot internet voor iedereen en eigenaarschap van data. Voor wie het gehele voorstel wil lezen: het staat in dit artikel.
In het fysieke domein hebben we instrumenten om ons burgerschap uit te oefenen. Zoals het stemrecht en het recht om te demonstreren. Die zijn omgeven met checks & balances: zo is er voorgeschreven wanneer en waar je mag demonstreren en hoe je je stem uitbrengt. Voor het digitale domein zijn deze instrumenten en de daarbij behorende afspraken en regels er (nog) niet. Daar moet wat aan gebeuren. Een mooi voorbeeld vind ik Invid. Het is een door de Europese Commissie gefinancierd instrument waarmee iedereen kan checken of een video of foto echt is. Op deze website van de Universiteit Leiden wordt uitgelegd hoe het werkt.
Om als burger in het digitale domein je burgerrechten uit te oefenen, heb je vaardigheden en instrumenten nodig. Zodat je zelf kunt controleren waar informatie vandaan komt en of deze echt is. Zodat je weet hoe je je eigen data goed kunt beschermen. Zodat je je veilig in het digitale domein kunt bewegen. Ik zie hier zeker een taak voor de overheid, om deze vaardigheden en instrumenten te helpen ontwikkelen. Maar er ligt ook een taak voor burgers om dit bij de politiek op de agenda te zetten. Zodat het nieuwe kabinet hier straks mee aan de slag kan.
Het wordt tijd voor een burgermanifest. Met als belangrijkste vraag: hoe geven we ons burgerschap vorm in de digitale samenleving? En wat hebben we daarvoor nodig aan vaardigheden, instrumenten en nieuwe burgerrechten en -plichten?
Nathan Ducastel is beleidsdirecteur Informatiesamenleving bij de VNG en directeur van VNG Realisatie.
