Doorrommelen of doorpakken?

Over een maand of vier kiezen we met z’n allen weer een nieuwe ploeg aan verse bewindslieden en vooraanstaande gezagvoerders. Onder hun verantwoordelijkheid zal ons land het volgende decennium binnenstappen. Niet onbelangrijk. Interessant genoeg om eens een rondgang te maken wat de ambities zijn van de verschillende politieke bewegingen: wat voor plannen en receptuur men in petto heeft om ons land op te stomen naar 2020 en verder.

Niet zozeer vanuit de huidige situatie (‘hier en nu’), eerder als het creëren van een nieuwe wereld (‘daar en straks’). Voorzien van een stevige ambitie, maximaal gebruikmakend van nieuwe technologieën zoals robots, kunstmatige intelligentie, geavanceerde hersenwetenschap, genetica, nanotechnologie en kwantumcomputers. Met het besef dat de veranderingen vandaag de dag niet meer lineair verlopen, maar stormachtig met exponentiële stappen. Om zo niet alleen voldoende concurrerend te zijn in een ‘global world’ (gefocust op continuering van ons huidige welvaartsniveau – met 80.000 euro nettovermogen per hoofd – goed voor een negende plek op het Global Wealth Report), maar ook te werken aan onze duurzaamheidsdoelen – gerelateerd aan het Parijse klimaatakkoord.

Allereerst de vraag waarom. Want zonder nou direct in een sense of fear te vervallen is er echt wel wat aan de hand in ons zoete wereldje achter die dijken. En zullen we vandaag écht uit onze stoel moeten komen om adequaat in te spelen op een aantal digitale ontwikkelingen van morgen, die bij ongewijzigd beleid als een sluipmoordenaar heftige consequenties kunnen hebben.
Een paar rijpe en groene feiten en voorspellingen:

• Nieuwe techbedrijven zorgen voor fikse reuring in de bankensector. Voormalig Barclays-topman Antony Jenkins voorspelt dat in 2025 de horizon in bankenland flink is opgeschud: een aantal vertrouwde brands zal verdwenen zijn uit het straatbeeld. In het verlengde daarvan wordt beweerd dat het aantal banen in de vaderlandse bankensector (in 2008: > 164 duizend) binnen tien jaar gereduceerd is tot minder dan eenderde (45 duizend)…

• Toonaangevend consultancybureau McKinsey voorspelt dat als er niet heel snel wat verandert in de Nederlandse detailhandel, er binnen een decennium tot maar liefst 130 duizend winkelbanen op de tocht komen te staan – waarbij we ongevraagd worden getrakteerd op een leegstand tot boven de 30 procent.

• Het ziekenhuis komt naar u toe. Diagnoses worden op afstand uitgevoerd. In het ziekenhuis van de toekomst worden alleen nog maar complexe operaties uitgevoerd. Volgens ingenieursbureau Arcadis staat over 25 jaar meer dan 40 procent van de ziekenhuizen leeg.

• Robot Ross. Gebruikmakend van de technologie van IBM Watson (de zelflerende supercomputer die al actief is in de zorg) is dé grote belofte op het gebied van legaltech: technologie op het gebied van juridische dienstverlening (wetten, jurisprudentie). De digitale confrère, dag en nacht beschikbaar, uiteraard tegen een ander prijskaartje. Logisch dat prestigieuze advocatenkantoren op grote schaal doende zijn om innovatie een vaste plek te geven in hun boardroom.

• Bij ongewijzigd beleid neemt volgens KiM de filedruk in de komende jaren met meer dan 40 procent toe. Wereldwijd rijden er één miljard auto’s rond die qua marktaandeel verantwoordelijk zijn voor 23 procent van de CO2-problematiek. AMP terminals voorspelt dat het aantal van 12 miljoen containers die jaarlijks via Rotterdam naar het achterland worden vervoerd in het komende decennium wordt verdubbeld, terwijl onze fysieke infrastructuur de grenzen van z’n kunnen heeft bereikt.

Moertjes aandraaien

Iets in mij zegt dat deze fundamentele opgave niet oplosbaar is met een optimalisatie van het bestaande (‘doing the same things better’). Waarbij je de moertjes en schroefjes wat aandraait en her en der een plankje bijschaaft met de gedachte dat het dan jaren mee kan. Je hoeft heus geen profeet te zijn om te voorspellen dat dit vraagt om een wezenlijk andere aanpak. Vanuit het besef dat niet één partij in staat is om dit op te kunnen lossen. Waarbij patronen, mechanismen, drijfveren in het systeem blootgelegd moeten worden om zo de stap naar next level te maken. Vanuit een big picture. Een gezamenlijke creatie van het nieuwe: ‘doing good by doing new things together with others.’ Gekarakteriseerd door waarden als integraal, multidisciplinair en end-to-end. Over al die traditionele grenzen heen. Waarbij drie ingrediënten cruciaal zijn: het acteren vanuit een maatschappelijk hoger doel (niet vanuit een instituut of organogram), netwerkleiderschap en cocreatie (horizontaal samenwerkingsverband, triple helix – met stevig ontwikkelde koppelvlakken tussen de spelers) en redenerend vanuit de customer experience (gefocust op toepassing, niet op een technology push).

Politiek leiderschap

Natuurlijk is dit niet nieuw voor onze dames en heren politici. Kan me om die reden dan ook goed voorstellen dat zij in de komende maanden de lead nemen om met partijen van de 4O-sfeer (ondernemers, overheid, onderwijs, omgeving) per sector of thema – zorg, onderwijs, veiligheid, mobiliteit, leefomgeving, et cetera – deze discussie te gaan voeren. Opdat we met elkaar nú goed nadenken welke toepassingen straks mogelijk zijn als er vol wordt ingezet op techniek. Zoals zelfrijdende auto’s waarmee ouderen uit hun isolement worden gehaald. Of hoe de toepassing van sensoren in de landbouw zorgt voor een verdubbeling van de oogst: door die lage prijs is het bedrijfseconomisch rendabel om ze in miljoenen plantjes te stoppen waarbij eroverheen vliegende drones op zoek gaat naar de slechte exemplaren. Of slimme pillen die na het inslikken maar liefst zo’n slordige 140 waarden in je lichaam bijhouden. En mind you: bij afwijkingen belt de huisarts jou. Uiteraard met de wetenschap in de achterzak dat techniek en innovatie in de afgelopen eeuw meer banen hebben gecreëerd dan dat er verloren zijn gegaan – maar wel een ander type werk.

Windscherm of windmolen?

Dat betekent wél offensief zijn, met elkaar aan de slag gaan en zeker niet afwachten. Want als er een wind van verandering gaat waaien kun je twee dingen doen: een windscherm bouwen of een windmolen. Volgens mij betekent leiderschap tonen kiezen voor dat laatste. En avant!

Dirk-Jan de Bruijn is directeur van De Innovatiecentrale.
Deze column is gebaseerd op zijn recente boek Vastgeroeste patronen doorbreken (Scriptum 2016).