Een bestuurlijke opgave van jewelste

Het pakket aan maatregelen en innovaties, waarvan apps onderdeel kunnen uitmaken, moet proportioneel zijn

De uitweg vinden uit de coronacrisis is een bestuurlijke opgave van jewelste. Hoewel versterking van de publieke gezondheidsinfrastructuur belangrijk is, is er méér nodig dan opschaling van IC-bedden, IC-personeel, of GGD-capaciteit. Een combinatie van innovaties en maatregelen moet het virus terugdringen en de samenleving weer op gang brengen waar die nu nog op slot zit.
Apps, zoals de CoronaMelder of het toekomstige coronapaspoort, kunnen een onderdeel vormen van dit pakket, maar dat is geen onvermijdelijke keuze. Apps vormen niet de kern van de oplossing, maar zijn een beleidsoptie die naast en in samenhang met andere beleidsopties overwogen kunnen worden. Het gaat erom de combinatie van innovaties en maatregelen te kiezen die effectief is met betrekking tot de publieke gezondheid, en tegelijkertijd mensenrechten en grondrechten niet onder druk zet. Het vertrouwen van de burger moet worden behouden.

Met andere woorden: het pakket aan maatregelen en innovaties, waarvan apps onderdeel kunnen uitmaken, moet proportioneel zijn. Een toepassing is proportioneel als de inbreuk op een mensenrecht in balans is met de maatschappelijke opbrengst. Het is gezien de bezwaren die ten aanzien van dergelijke apps, die klachten van burgers monitoren, of bijhouden waar de gebruiker gaat of staat, aan de eis van proportionaliteit voldoen. Die vraag gaat ook op voor de nieuwste maatregel in het pakket: het coronapaspoort, dat de vorm krijgt van een app, maar ook in papieren testbewijzen voorziet.

Het coronapaspoort brengt een omslag in het tot nu toe gevraagde gedrag van burgers met zich mee: van testen om te zien of je positief bent en in thuisisolatie moet, naar testen of je negatief bent en daarmee bepaalde vrijheden krijgt. Om de proportionaliteit te beoordelen, is het van belang dat de wetgever inzicht heeft in de doelen van het paspoort, en de verwachte effectiviteit. Maar veel is nog onzeker. De effectiviteit van een coronapaspoort hangt af van de mate waarin vaccinatie, een negatieve test of een eerdere besmetting, zekerheid geeft over verminderde besmettelijkheid. Dat is vooralsnog onzeker. Ook is onduidelijk wat het effect van het paspoort op het gedrag van burgers zal zijn. Vanwege deze onzekerheden is het van belang dat de Tweede Kamer periodiek de noodzaak van het coronapaspoort beoordeelt, en vooraf bepaalt wanneer opnieuw toestemming van het parlement nodig is.

Apps zoals het coronapaspoort of eerder de CoronaMelder, zijn een technisch middel, waarvan de feitelijke uitwerking afhangt van de sociale praktijk waarin die worden gebruikt. Bij het bestrijden van een epidemie staat menselijk gedrag centraal. Van burgers wordt bijvoorbeeld verwacht dat ze afstand houden, regelmatig hun handen wassen en hun sociale contacten beperken. Dit vraagt veel van burgers, en van de onderlinge solidariteit in de samenleving. Daarom is het essentieel dat burgers vertrouwen houden in de overheid, de kennis en het advies van experts, en de technologie.

Proportionaliteit van de coronamaatregelen is voor het vertrouwen van burgers essentieel. Dat betekent dat politici en bestuurders bij elke nieuwe maatregel, zoals het coronapaspoort, zich steeds moeten afvragen wat daarvan de plaats is binnen het hele pakket aan maatregelen en innovaties dat ons uiteindelijk uit de crisis moet helpen. Hoe hangt de ene maatregel samen met de andere?

Inderdaad, een bestuurlijke opgave van jewelste. Omdat de coronacrisis niet alleen een crisis is voor de publieke gezondheidszorg, maar alle sectoren in onze samenleving raakt. En omdat de uitweg uit die crisis niet alleen langs technologische weg verloopt, maar dwars door onze hele maatschappij. Apps en technologie zijn niet voldoende; er is behoefte aan een maatschappelijke routekaart die ons uit de crisis leidt. Dat vraagt om democratisch debat, het actief betrekken van burgers en coördinatie tussen rijk en andere overheden. Dat alles georganiseerd te krijgen in tijden van crisis, dat is pas innovatie!