Een gebrek aan ‘urgency’

Je bent Kamerlid en wordt gevraagd een parlementaire onderzoekscommissie naar mislukte IT-projecten bij de Rijksoverheid te leiden. Na intensief onderzoek en het dagenlang horen van materiedeskundigen, kom je als commissie tot de conclusie dat er inderdaad veel belastinggeld aan IT-projecten van de Rijksoverheid wordt verspild.

En dat dat zowel ligt aan een gebrekkige vervulling van het opdrachtgeverschap als een teveel op zichzelf gericht opdrachtnemerschap. En, niet te vergeten, aan de collega-Kamerleden die vanwege een tekort aan relevante kennis, onvoldoende in staat zijn tot meedenken over, laat staan controleren van, grote IT-projecten.

Het is dinsdagavond 9 december en je stapt vroeg in bed vanwege het plenaire debat de volgende dag over het publicitair spraakmakende onderzoek. In gedachten ben je al bij morgen. Dan gaan harde noten gekraakt worden. Over het zwakke ambtelijke topmanagement dat veel zag maar zelden ingreep en geen oor had voor herhaalde waarschuwende geluiden uit de eigen geledingen. Over een verkeerde mentaliteit en een zorgelijk gebrek aan ‘urgency’ waar het gaat over het gaat het zoeken naar oplossingen voor de onderhavige problematiek.

Over de markt die eerst en vooral in het eigen verdienmodel was geinteresseerd en desnoods een auto zonder stuur afleverde omdat opdrachtgever dat nu eenmaal wilde. Die haar professionele verantwoordelijkheid niet nam en decennia lang profiteerde van de feilen in het opdrachtgeverschap. Maar ook over de collega Kamerleden: hoe zullen ze reageren op het aan hen gerichte verwijt van te weinig betrokkenheid en onvoldoende mogelijkheid tot controle als gevolg van te een tekort aan IT-kennis ? Gelukkig, denk je, heb je ook een “blessing in disguise”. De schade bedraagt, mogen we de deskundigen geloven, maar liefst tussen de 1 en 5 miljard euro per jaar. Met een beetje goede wil vallen er dus jaarlijks honderden miljoenen euro’s te besparen. Dat is politiek geen slecht nieuws, denk je, nadat net weer een curieuze rekening uit het Brusselse is betaald.

Eindelijk is het dan zover en zit je in de Kamer met je voltallige Commissie en wetenschappelijk bureau. Je zet je bril op, kijkt rond en ontwaart met enige moeite 6 fractiewoordvoerders. Geen enkele fractievoorzitter en evenmin andere Kamerleden. Wat een stevige discussie moest worden ontaardt vervolgens snel in holle bijval, sleetse citaten en wat voorspelbare vragen over de onderbrenging van het Bureau ICT-Toetsing (BIT). Liever niet bij Algemene zaken maar bij Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Maar is juist dat departement niet jaren bij de IT-portefeuille van het Rijk betrokken geweest zonder dat er, weten we nu, iets ten gunste wijzigde ? Tijd voor een boerenwijsheid: een echte waakhond ligt op het erf en niet binnen in huis, laat staan binnen bij de buren.

Hoe zou je zo’n afloop van je werk als commissievoorzitter ervaren ? Was je net bekomen van een al evenzeer opmerkelijke reactie van Nederland ICT als zou je met je rapport (alleen) een cultuurverandering bij de overheid hebben beoogd, en dan dit. Je zou bijna het gevoel krijgen niet serieus te worden genomen, een gevoel ook van een gebrek aan respect en niet alleen voor de commissie zelf maar evenzeer voor diegenen die tijdens de verhoren door de commissie, niet geheel straffeloos naar enkele van hen al mochten ervaren, hun nek hebben uitgestoken. Het gevoel bovendien dat dit allemaal klaarblijkelijk niet alleen straffeloos kon gebeuren maar ook gewoon mag blijven voortduren. En, horribile dictu, misschien zelfs wel het gevoel dat overheid en IT-bedrijfsleven elkaar uiteindelijk alsnog hebben weten te vinden in een eendrachtige poging het zichtbaar geworden IT-vuil zo snel mogelijk weer onder het vloerkleed te schuiven. Dan maar hopen dat iemand bij de overheid zich tenminste realiseert dat samenspannen met het bedrijfsleven niet hetzelfde is als samenwerken met het bedrijfsleven waar de Commissie-Elias op doelde toen ze het had over een grotere slaagkans van IT-projecten….