Efficiency is vaak niet de oplossing, maar juist het probleem
Sinds jaar en dag is ‘efficiëntie’ de heilige graal in managementkringen. ‘Weg met alle rompslomp’ klinkt daadkrachtig, maar de kans is groot dat veel kostbare dingen kapot gemaakt worden. Begin geen ‘Department of Efficiency’, maar een Ministerie van Menselijkheid, stelt Kees Verhoeven.
Het oplossen van de bureaucratie, het beperken van de lastendruk en het doorbreken van de stroperigheid. Het optimaliseren, dereguleren en standaardiseren van processen. Het inkrimpen, afslanken, stroomlijnen en wegsnijden van overtollige afdelingen. Het bezuinigen, besparen en beknotten van budgetten.
Daadkrachtig
Het klinkt allemaal heerlijk daadkrachtig, zuiverend als een detox haast. Dus iedereen knikt instemmend of braaf als het e-woord weer eens valt. Het doet ook zo lekker zakelijk, nuchter en neutraal aan. ‘Gewoon efficiënter werken. Weg met alle rompslomp!’
Terwijl efficiënt ‘doelmatig’ betekent, is het afgelopen decennia een doel op zich geworden. Een trofee die menig bovenbaas op zijn bureau wil hebben. Zeker in het digitale tijdperk heeft deze denkwijze vleugels gekregen want de grote belofte van digitale technologieën als de pc, IT-systemen, e-mailboxen, smartphones, datamodellen en uiteraard AI-toepassingen is al decennialang: meer productiviteit en dus efficiency. Hoewel die potentie er zeker is, is de praktijk weerbarstig omdat effectief en integer gebruik van technologie om doordachtheid vraagt.
Verleidelijk
Desondanks heeft technologie een verleidelijke glinstering en lijken techbedrijven met een miljardenomzet archetypische toonbeelden van efficiency. Precies daarom geeft Donald Trump nu Elon Musk -de rijkste en dus efficiëntste man ter wereld- de leiding over het fictieve en ‘cryptische’ Department of Government Efficiency (DOGE). Met als doel een efficiëntere overheid en een besparing van 2.000 miljard dollar.
Zijn strategie: ‘delete delete delete’.
Ook ons eigen kabinet wil fors besparen op de overheidskosten: liefst 22 procent minder ambtenaren. Van besparen op beleid is daarbij helaas geen sprake. Meer met minder is het plan. Zoals altijd.
De kans is groot dat Musk en Schoof veel kostbare dingen kapot gaan maken. Want efficiency (hoe) zegt niets over effectiviteit (wat). Zo zijn robuuste, schokbestendige en ‘antifragiele’ systemen (Nassim Taleb) vaak wel effectief maar niet efficiënt. Vormen van taaiheid, traagheid en overtolligheid vergroten vaak de overlevingskansen van organismen en organisaties.
Ergens klopt er iets niet. Het toverwoord ‘efficiency’ is immers onlosmakelijk verbonden met ‘neoliberalisme’, dat juist een scheldwoord geworden is. Vanwege de schade die deze ideologie heeft toegebracht aan het onderwijs, de zorg en de overheid zelf. Rustig de tijd nemen voor een patiënt in het ziekenhuisbed, een kind in de klas of een burger aan het loket is natuurlijk niet efficiënt. Maar wel betekenisvol, duurzaam en humaan.
Dus als je echt iets wil doen voor onze onthechte samenleving dan vertrouw je niet blind op technologie en begin je geen ‘Department of Efficiency’, maar een Ministerie van Menselijkheid.
Populistisch en feitelijk onjuist. Neoliberalen zien efficiëntie als een noodzakelijke eigenschap van economische systemen die zorgen voor groei, innovatie en concurrentiekracht. In die zin is bureaucratie snijverlies’. Bureaucratie staat bij ordening, maar in een dataficerende samenleving is dat steeds lastiger te organiseren, omdat data laterale en daarmee multidisciplinaire en dus mandaatoverschrijdende verbindingen maakt. In dat licht is het verminderen van bureaucratie en het optimaliseren van processen juist voorwaardelijk voor meer economische ruimte en welzijn. Efficiëntie maakt juist bronnen vrij die juist ingezet kunnen worden om de kwaliteit van menselijke interacties en diensten te verbeteren door herverdeling en innovatie. Als je schaarse middelen beter weet te benutten, kun je waarde maximaliseren om welzijn aan te moedigen. Of zoals Thatcher al terecht zei: “labour doesn’t work”. Kortom, humanitaire aspecten staan niet per definitie haaks op efficiëntie. Een focus op menselijkheid zonder economische basis kan uiteindelijk tot grotere sociale problemen leiden.
De suggestie dat technologie ook altijd leidt tot productiviteit en efficiëntie is simplistisch. Om iets goed te organiseren, moet je er ook eerst heel erg goed over nadenken. Daarom is het ook onhandig om een organisatie gelijk te stellen aan een organisme. Als je dat al doet, laten we dan ook consequent zijn. Een organisme overleeft, omdat het in synch is met zijn omgeving. Antifragiele, veerkrachtige systemen oscilleren daarom altijd rond zelfoptimalisatie. Dat zou een organisatie dan ook moeten doen en daarom moet je er eigenlijk altijd aan kunnen sleutelen. Je stelling is dus contextafhankelijk en niet universeel waar. Hoewel veerkracht in sommige contexten waardevol is, kunnen efficiënte systemen net zo goed noodzakelijk zijn voor groei en innovatie, omdat ze anders te weinig energie over hebben voor hun taak.
Efficiëntie (volgens de socioloog Max Weber een van de redenen voor bureaucratie) is op zichzelf slechts een concept dat het streven uitdrukt naar het bereiken van maximale output met minimale middelen en gewoon een algemeen managementdoel dat niet exclusief toebehoort aan enige specifieke ideologie. Waar je impliciet naar verwijst is naar mogelijke middelen om efficiëntie te bevorderen, zoals marktwerking, deregulering en privatisering. Dus minder obstakels voor de betere allocatie van middelen. Als we ons dan toch realiseren hoeveel beter het werken is met goed ingezette AI, procesautomatisering en multidisciplinaire stabiliteit dankzij technologie (patroonherkenning bijvoorbeeld) … dan gun je die schaarse handen aan het bed toch de onthechting van Red Tape?!
Het gebruik van de term ‘neoliberalisme’ als scheldwoord is wel wat al te onnauwkeurig en te gemakkelijk. Alsof het neoliberalisme niet een reactie was op het ongelimiteerde idealisme van de jaren 60 en 70. Zie voor meer genuanceerde benadering van dit containerbegrip ‘neoliberalisme’: https://www.groene.nl/artikel/het-neoliberale-fantoom en https://tijdschriften.boombestuurskunde.nl/tijdschrift/benm/2019/2/BenM_1389-0069_2019_046_002_003.pdf