Efficiency is vaak niet de oplossing, maar juist het probleem

Sinds jaar en dag is ‘efficiëntie’ de heilige graal in managementkringen. ‘Weg met alle rompslomp’ klinkt daadkrachtig, maar de kans is groot dat veel kostbare dingen kapot gemaakt worden. Begin geen ‘Department of Efficiency’, maar een Ministerie van Menselijkheid, stelt Kees Verhoeven.

Het oplossen van de bureaucratie, het beperken van de lastendruk en het doorbreken van de stroperigheid. Het optimaliseren, dereguleren en standaardiseren van processen. Het inkrimpen, afslanken, stroomlijnen en wegsnijden van overtollige afdelingen. Het bezuinigen, besparen en beknotten van budgetten.

Daadkrachtig

Het klinkt allemaal heerlijk daadkrachtig, zuiverend als een detox haast. Dus iedereen knikt instemmend of braaf als het e-woord weer eens valt. Het doet ook zo lekker zakelijk, nuchter en neutraal aan. ‘Gewoon efficiënter werken. Weg met alle rompslomp!’

Terwijl efficiënt ‘doelmatig’ betekent, is het afgelopen decennia een doel op zich geworden. Een trofee die menig bovenbaas op zijn bureau wil hebben. Zeker in het digitale tijdperk heeft deze denkwijze vleugels gekregen want de grote belofte van digitale technologieën als de pc, IT-systemen, e-mailboxen, smartphones, datamodellen en uiteraard AI-toepassingen is al decennialang: meer productiviteit en dus efficiency. Hoewel die potentie er zeker is, is de praktijk weerbarstig omdat effectief en integer gebruik van technologie om doordachtheid vraagt.

Verleidelijk

Desondanks heeft technologie een verleidelijke glinstering en lijken techbedrijven met een miljardenomzet archetypische toonbeelden van efficiency. Precies daarom geeft Donald Trump nu Elon Musk -de rijkste en dus efficiëntste man ter wereld- de leiding over het fictieve en ‘cryptische’ Department of Government Efficiency (DOGE). Met als doel een efficiëntere overheid en een besparing van 2.000 miljard dollar.

Zijn strategie: ‘delete delete delete’.

Ook ons eigen kabinet wil fors besparen op de overheidskosten: liefst 22 procent minder ambtenaren. Van besparen op beleid is daarbij helaas geen sprake. Meer met minder is het plan. Zoals altijd.

De kans is groot dat Musk en Schoof veel kostbare dingen kapot gaan maken. Want efficiency (hoe) zegt niets over effectiviteit (wat). Zo zijn robuuste, schokbestendige en ‘antifragiele’ systemen (Nassim Taleb) vaak wel effectief maar niet efficiënt. Vormen van taaiheid, traagheid en overtolligheid vergroten vaak de overlevingskansen van organismen en organisaties.

Ergens klopt er iets niet. Het toverwoord ‘efficiency’ is immers onlosmakelijk verbonden met ‘neoliberalisme’, dat juist een scheldwoord geworden is. Vanwege de schade die deze ideologie heeft toegebracht aan het onderwijs, de zorg en de overheid zelf. Rustig de tijd nemen voor een patiënt in het ziekenhuisbed, een kind in de klas of een burger aan het loket is natuurlijk niet efficiënt. Maar wel betekenisvol, duurzaam en humaan.

Dus als je echt iets wil doen voor onze onthechte samenleving dan vertrouw je niet blind op technologie en begin je geen ‘Department of Efficiency’, maar een Ministerie van Menselijkheid.