Binnen het sociaal domein meekijken op de hulpvraag achter een aanvraag. ‘Nee’ durven zeggen als een aanvraag voor een rolstoel wordt ingediend, maar met aandacht voor de ‘waarom’-vraag. In de gemeente Waddinxveen hebben ze er inmiddels de nodige ervaring mee. Makkelijk is het niet, want wil de aanpak resultaat hebben, dan moet de complete organisatie op de kop.
Illustratie: gemeente Waddinxveen
We hebben onze handen vol aan het sociaal domein. Debet daaraan zijn onder meer de overhevelingen van de uitvoering van de Participatiewet, de Jeugdwet en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in 2015. Anno 2019 bestaat het sociaal domein uit een zestal wetten en 1 regeling. Naast de drie wetten die in 2015 meegekomen zijn, zijn dat de Leerplichtwet, de Wet primair onderwijs voor leerlingenvervoer, de Wet schuldhulpverlening en de regeling gehandicaptenparkeerkaarten en parkeerplaatsen. Stuk voor stuk rechtsregels met hun eigen achtergrond, regels en werkwijze. Niet bepaald efficiënt en effectief voor ambtenaren, maar ook niet voor burgers die een beroep doen op één van die wetten. Een van de gevolgen van die verkokering is dat burgers vaak lang moeten wachten op uitsluitsel met betrekking tot een aanvraag.
Ook binnen de gemeente Waddinxveen (ruim 27.000 inwoners) hadden burgers tot enige tijd geleden te maken met verkokering en lange wachttijden. Dat veranderde op het moment Carien Huizing dik tweeënhalf jaar geleden begon als afdelingshoofd Maatschappij binnen de Zuid-Hollandse gemeente. Binnen no time zette zij een verandertraject in gang dat tot aan de dag van vandaag loopt. “Alle onderdelen van de wetten die wij binnen de gemeente uitvoeren, dienen uiteindelijk om hulpvragen van burgers op te lossen. Ik merkte dat wij tot die tijd vooral aanvragen aan het beoordelen waren. Mensen vroegen bijvoorbeeld een rolstoel aan en dan werd er alleen gekeken of die mensen daar ook recht op hadden. Er werd niet gekeken naar het probleem erachter, naar de ‘waarom’-vraag. Ook niet vanuit het Rijk. Zij hebben een ongelooflijk goede visie waarbij zij uitgaan van 1 gezin, 1 plan, 1 regisseur, maar alle wetten die eromheen geschreven zijn draaien om aanvraagafhandeling. Niet om het oplossen van de hulpvraag. Alleen de Wmo doet dat. Om binnen onze organisatie de hulpvraag wel centraal te stellen binnen het sociaal domein, was het nodig om de hele organisatie en alle processen opnieuw in te richten. Tot aan ieder klein detail.”
Informatie verzameld
Huizing houdt wel van een uitdaging en de volgende stap was dan ook om daadwerkelijk te beginnen met het verandertraject. “Iedereen binnen de organisatie heeft zijn of haar taken in kaart gebracht en al die informatie is verzameld. Er kwam onder meer naar voren dat er overlap zat in producten. Zo was het product sociale activering, ingekocht door de beleidsmedewerker Participatie, identiek aan het product arbeidstherapeutische dagbesteding, ingekocht door de beleidsmedewerker Wmo. Het waren exact dezelfde producten, maar wel met een verschil van twintig euro in uurprijs. Dat soort situaties wil je bij voorkeur vermijden. Na de interne inventarisatie is bekeken wie voor welke functie belangstelling had of in aanmerking zou kunnen komen. In dat proces zijn ook functies samengevoegd. Zo hadden we verschillende communicatiemedewerkers voor de afzonderlijke onderdelen binnen het sociaal domein. Nu is er één medewerker die over de hele communicatie binnen het sociaal domein gaat.”
De andere manier van werken binnen de gemeente Waddinxveen is over het algemeen goed opgepakt, hoewel er bij een klein aantal mensen ook sprake was van weerstand. “Het gros was super positief. Een aantal liep er al een tijd tegenaan dat zij alleen in hun eigen domein aanvragen mochten afhandelen. Zij haalden opgelucht adem toen zij zagen dat zij voortaan ook bij de rest van de sociaal domeinen konden komen, zonder eerst een aantal loketten af te hoeven lopen.”
In de visie die Waddinxveen nu hanteert ten opzichte van het sociaal domein is goed gekeken naar de privacy in relatie tot de AVG, de nieuwe Europese privacyrichtlijn. “In verhouding met de vorige werkwijze garandeert deze manier van werken meer privacy. Er is nu nog maar één ambtenaar die meekijkt, in plaats van dat inwoners bij zes ambtenaren moeten uitleggen wat er aan de hand is. In de vorige situatie wist je vaak ook wel dat er meer aan de hand was, want mensen vertellen echt wel een groter deel van hun levensverhaal. Omdat je die informatie niet mocht delen met je collega’s, kon je niet veel met al die extra informatie. Nu kan dat wel.”
Bestuur
Ieder jaar wordt de door Huizing ingezette werkwijze geëvolueerd. “Dan hebben we het over dingen die nog niet helemaal goed gaan en dan ook beslissen we wat de komende maanden gaat veranderen. De input en het tempo ligt bij de mensen zelf. Zij weten het beste hoe iets werkt en zij weten ook het best hoe zij een werkproces voor zich zien”, aldus Huizing, die blij is dat het bestuur en management van de gemeente achter de gekozen werkwijze staat. “Gelukkig hebben wij hier bestuurders die meekijken met de concrete hulpvraag en die ook willen weten of een oplossing ook écht een oplossing is. Maar ook voor hen was het wel even wennen, want soms moet je beslissen dat iemand een rolstoel niet krijgt omdat alleen het geven van die rolstoel het probleem niet oplost.”
Huizing ervaart dat de veranderende opstelling van de gemeente door inwoners als ‘wisselend’ wordt ervaren. “Er is een flink deel dat achter de werkwijze staat, met name omdat zij af zijn van al die aanvraagformulieren voor de verschillende domeinen en er iemand vanuit de gemeente is die met hen meedenkt. Zo hadden we een gezin met kinderen op het speciaal onderwijs. Tegen de vader, die werkloos is, had de gemeente gezegd dat hij zijn auto mocht houden en zijn kinderen zelf naar school mocht brengen. De man vond het moeilijk om weer werk te zoeken, want hij wist niet hoe hij zijn kinderen dan naar school moest brengen. Als gemeente hebben wij aangegeven dat in dat geval er een passende oplossing gevonden zou worden. Dat is een kwestie van vertrouwen, van beide kanten. Dat zie ik langzaam groeien. Ik zie dat er mensen zijn die meer durven te ondernemen omdat zij niet meer langs zes loketten hoeven. Aan de andere kant zijn er ook mensen die vast willen houden aan wat zij nu hebben. Die zijn vaak wat minder blij met onze nieuwe werkwijze.”
Wabo
Carien Huizing neemt het fysieke domein graag als voorbeeld van waar zij naartoe zou willen met het sociaal domein. Eind 2008 is daar de Wabo (Wet algemene bepalingen omgevingsrecht) van kracht geworden, een wet die een groot aantal vergunningen, ontheffingen en meldingen integreert tot één omgevingsvergunning. “Destijds is er in het fysiek domein gezegd: het is raar dat je bij het bouwen van een huis moet beschikken over een uitritvergunning, een nieuwbouwvergunning en een kapvergunning. De Wabo heeft dat opgelost. Je dient nu een bouwvergunning in bij de gemeente en hoe zij dat intern oplossen, is hun probleem. Als burger heb je daar geen last meer van. Mijn pleidooi is om zoiets ook te maken voor het sociaal domein. Dan zijn wij gelijk van een groot aantal problemen af. Zo zegt de Archiefwet dat je niet één beschikking kunt maken, want onder de ene wet moet je die tien jaar bewaren en onder een andere wet moet dat gedurende twaalf jaar. Het voorkomt dat ik mijn energie vooral moet steken in allerlei regeltjes en verantwoordingen.”
Terugkijkend op de afgelopen tweeënhalf jaar constateert Carien Huizing dat er binnen de gemeente Waddinxveen flinke slagen zijn gemaakt en dat daarin de rol van de organisatie drastisch is veranderd. “Onze oplossing zit in diepe bedrijfsvoering. Dat is voor een overheid best wennen. De meeste oplossingen binnen overheden liggen in geld en beleid. Als we dat maar hebben of maken, dan komt het wel goed. Wij hebben het hier over een paradigmaverschuiving en het duurt even voordat je dat in je hoofd hebt zitten. Je bent niet meer met aanvraagafhandeling bezig, maar met het doen uitstromen van burgers. Hoe help je hen zo goed mogelijk zodat zij weer echt zelfstandig zijn en zich zelf kunnen redden? Dat is soms nog wennen. Voor ambtenaren én voor inwoners.”
Meer samen weten, meer samen doen
355 gemeenten werken aan vergelijkbare maatschappelijke opgaven. Sommige gemeenten ontwikkelen dan een oplossing die ook in andere gemeenten toepasbaar is. Dat is samen organiseren.
Meer weten over de werkwijze van de gemeente Waddinxveen? Neem contact op met Carien Huizing: 06-28940909 of C.Huizing@waddinxveen.nl. Met ingang van 1 februari 2019 is Carien uit dienst bij de gemeente Waddinxveen, maar blijft zij als adviseur wel nauw betrokken bij het project. Vanaf die datum is zij bereikbaar op cmhuizing@gmail.com.
Wordt in uw gemeente ook iets ontwikkeld dat in andere gemeenten toepasbaar kan zijn? Mail nieuws.realisatie@vng.nl onder vermelding van #samenorganiseren
Dit verhaal is ook te vinden in het komende e-Magazine van VNG Realisatie (verschijnt 21 januari)
