Europe, what is it good for?

The Financial Times kopte onlangs ‘Will Big Tech play by Europe’s Rules?’ Het is een veelzeggend vraagteken. Blijkbaar is er reden om te twijfelen aan het vermogen van de EU om de eigen regels te handhaven. De twijfel is – helaas – terecht. Niet alleen op het gebied van technologie, maar ook op andere beleidsterreinen. Bij iedere wet die nu wordt aangenomen moeten we ons afvragen: gaat deze wel uitgevoerd worden? Gaat de Europese Commissie handhaven?

Het antwoord op beide vragen is helaas ‘waarschijnlijk niet’. Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft handhaving doelbewust op een laag pitje gezet. Op alle terreinen: privacybescherming, asielwetten, dieselnormen, zelfs bij de ooit onkreukbare staatssteunregels. Het is haar stellige overtuiging dat de Commissie de regeringsleiders moet bedienen, in plaats van deze in het gareel te houden. De ernst van deze situatie valt niet te onderschatten. Het negeren van Europese regels zonder al te veel consequenties is acceptabel geworden en die geest gaat niet snel weer terug in de fles.

Von der Leyen speelt met vuur, maar zit wél op een lijn met de nationale regeringsleiders, die Europa zien als een restaurant met een keuzemenu. De Europese Commissie is een soort ober of sommelier die de leiders bedient en niet de chef-kok die de uiteenlopende wensen vertaalt naar het best mogelijke gerecht. Het helpt niet dat zij afhankelijk is van diezelfde nationale leiders voor een door haar vurig gewenste tweede termijn. Waar dat toe leidt is glazen-bol-kijken, maar de voortekenen zijn slecht. Naast juristen, journalisten en activisten trekt inmiddels ook het Europese bedrijfsleven aan de bel.

Wil je in heel Europa zakendoen, dan heb je baat bij voorspelbaarheid en een onberispelijke rechtsstaat. Beide principes staan op de helling. Door niet te handhaven is de kern van het wezen van de EU aan het wankelen gebracht. Europa is namelijk geen superstaat, wat sommige populisten ook beweren. De Unie leunt op het naleven van verdragen met een onafhankelijke scheidsrechter die daarop toeziet. Maar Von der Leyen heeft dat veranderd.

Hoewel ze geslaagd is als topvrouw die de EU smoel geeft, doet zij grote afbreuk aan de interne werking van de EU. Ze hecht groter belang aan de status van de Commissie als een politieke speler, met een presidentiële opzet, dan aan het vervullen van de kerntaak. Een te dure uitruil, waarvan we het prijskaartje nog moeten ontdekken. De greep verliezen op Big Tech is mogelijk nog maar het begin.

Deze blog is als column gepubliceerd in iBestuur Magazine #50