Geen enkele politieke partij heeft een toegankelijk partijprogramma (pdf)

Over drie weken vinden de Tweede Kamerverkiezingen plaats. Uit onderzoek van politicoloog en expert digitale toegankelijkheid Iacobien Riezebosch blijkt dat geen enkele pdf van het partijprogramma toegankelijk is gemaakt voor mensen met een functiebeperking. Van de 27 partijen op de kieslijst zijn 23 partijprogramma’s en conceptpartijprogramma’s onderzocht. Vier partijen (De Linie, NL Plan, ELLECT en Partij voor de Rechtsstaat) hebben ondanks (herhaalde) verzoeken geen programma gedeeld en zijn daarom niet in het onderzoek opgenomen.

Dit betekent dat 2,8 miljoen kiesgerechtigden – mensen die blind zijn, slechtziend, dyslectisch, doof of Doof zijn, of cognitieve of motorische beperkingen hebben – de verkiezingsprogramma’s niet of niet goed kunnen raadplegen. Voor deze groep zijn toegankelijke digitale documenten niet een luxe, maar een voorwaarde om gelijkwaardig te kunnen participeren in het democratisch proces. Dit raakt de kern van onze democratie. De partijprogramma’s geven aan hoe partijen die straks regeren en in de Tweede Kamer zitten de toekomst van het land zien. Dit zijn belangrijke documenten in de samenleving en de politiek. Het gaat niet om het barrooster van de biljartclub.

Het Nederlandse democratische stelsel berust op het uitgangspunt dat alle burgers op gelijke voet kunnen deelnemen aan het politieke proces. Wanneer bijna 3 miljoen kiesgerechtigden essentiële politieke informatie niet volledig kunnen raadplegen, is er sprake van een structurele ongelijkheid in informatievoorziening. Dat ondermijnt het gelijkheidsbeginsel waarop democratie is gebaseerd.

Gelijke kansen beginnen met gelijke toegang

Kiesgerechtigden moeten het programma kunnen raadplegen. Journalisten moeten partijprogramma’s kunnen analyseren en controleren. Jongeren moeten zich politiek kunnen ontwikkelen. Dit alles vereist toegang tot de bron, niet alleen tot samenvattingen of interpretaties in de media.
Sinds 2023 staat ‘handicap’ expliciet benoemd in artikel 1 van de Grondwet. Voor overheden, banken en grotere webshops is digitale toegankelijkheid al een wettelijke verplichting. Politieke partijen zouden het goede voorbeeld moeten geven en inclusief communiceren. Dit onderzoek laat zien dat er op dit punt een aanzienlijke kloof bestaat tussen democratisch principe en praktijk.

Onderzoeksresultaten

De partijprogramma’s worden in pdf aangeboden. Dat is geen verkeerde keuze. Zo is het document deelbaar en statisch in de huidige versie en is het duidelijk als er een nieuwe versie zou komen. Alle 23 onderzochte partijprogramma’s zijn getoetst aan de internationale ISO-standaarden die relevant zijn voor toegankelijke documenten: WCAG 2.1 (Web Content Accessibility Guidelines) en PDF/UA (de technische standaard voor toegankelijke pdf’s). Nul van de 23 programma’s is toegankelijk

De belangrijkste bevindingen:

• 0 van de 23 programma’s voldoet aan de internationale toegankelijkheidsnormen (WCAG 2.1 en PDF/UA-1), geen van de partijprogramma’s is toegankelijk.
• 0 van de 23 heeft een beschrijvende documenttitel in de metadata
• 0 van de 23 biedt werkende navigatie via koppen of inhoudsopgave
• 0 van de 23 heeft tekstalternatieven bij afbeeldingen die informatie geven, waardoor deze ontoegankelijk zijn voor blinde mensen
• 0 van de 23 partijprogramma’s heeft een laag met de juiste semantische, een basisvoorwaarde voor toegankelijke en machineleesbare informatie
• Slechts 8 van de 23 programma’s zijn überhaupt voorzien van tags. Vijftien partijen hebben deze minimale technische voorziening niet getroffen.
• 11 van de 23 programma’s hebben onvoldoende contrast tussen tekst en achtergrond, waardoor niet iedereen de tekst kan lezen
• 6 van de 23 programma’s hebben geen of een onjuiste taalaanduiding (vijf staan als Engels gemarkeerd terwijl het Nederlandse teksten zijn)

Concrete gevolgen voor kiezers

Deze tekortkomingen hebben directe gevolgen: gebruikers kunnen niet met koppen navigeren, blinde kiezers krijgen geen goede structuur aangeboden, slechtziende kiezers kunnen tekst met onvoldoende contrast niet lezen, en kiezers met motorische beperkingen kunnen niet met toetsenbord of spraakinvoer navigeren.

Toegankelijke pdf’s

Een toegankelijke pdf is niet hetzelfde als een gewone pdf. Voor het oog kunnen beide documenten er identiek uit zien, maar onder de motorkap is het verschil groot. Een toegankelijke pdf bevat een laag met codes (tags) die de structuur en betekenis van alle elementen aangeven: wat zijn koppen, wat zijn alinea’s, wat is de inhoud van afbeeldingen en hoe verhouden elementen zich tot elkaar en in welke volgorde moeten deze worden gepresenteerd.

Wat maakt een pdf toegankelijk?

• Een toegankelijk document voldoet aan eisen zoals:
• Een beschrijvende documenttitel
• Correcte taalaanduiding
• Tekstalternatieven voor alle afbeeldingen
• Een logische leesvolgorde
• Voldoende contrast (minimaal 4,5:1 voor normale tekst 3:1 voor grotere tekst)
• Bruikbare navigatie door koppen
• Bruikbaarheid met toetsenbord, spraakbediening en alternatieve invoerapparaten

Deze eisen zijn vastgelegd in internationale standaarden (WCAG 2.1 en PDF/UA) die wereldwijd worden gehanteerd door overheden en bedrijven.

Onzichtbaar probleem, zichtbare gevolgen

Het probleem is dat dit verschil onzichtbaar is voor mensen zonder specifieke kennis. Een vormgever of ICT’er maakt een document niet automatisch toegankelijk — dat moet expliciet worden gevraagd en gecontroleerd. Geen van de onderzochte partijen heeft blijkbaar die vraag gesteld. Waar overheden, banken en webshops wél toegankelijk moeten zijn, blijven politieke partijen achter.

Samenvattingen zijn geen oplossing

Voor kiezers met een functiebeperking zijn samenvattingen in begrijpelijke taal of gebarentaal geen vervanging. Die samenvattingen zijn waardevolle aanvullingen, maar bieden niet dezelfde diepgang en volledigheid als het volledige programma. Het gaat om het principe van gelijkwaardigheid: iedereen moet op gelijke wijze toegang hebben tot dezelfde informatie.

Neem inclusie en participatie serieus in woord en daad

Dit onderzoek wijst op een fundamenteel probleem: digitale toegankelijkheid staat niet op de agenda van politieke partijen. Dat moet veranderen. Inclusieve communicatie is geen nice-to-have, maar een democratische basisvoorwaarde.

Wanneer partijen documenten (laten) maken, moeten ze concreet zijn. “Maak een mooie pdf” of “Maak een toegankelijke pdf” is onvoldoende. Eis dat de pdf voldoet aan WCAG 2.1 niveau AA én PDF/UA-1, en laat onderzoeken of een claim op conformiteit klopt.

Een politieke partij zou nooit een partijprogramma vol spelfouten accepteren. Toegankelijkheid verdient dezelfde kwaliteitscontrole. Met nog drie weken tot de verkiezingen is er tijd om dit recht te zetten. Maak de partijprogramma’s alsnog toegankelijk én maak van digitale toegankelijkheid een volwassen, structureel onderwerp binnen politieke partijen. En prioriteer dat de communicatie van politieke partijen standaard toegankelijk wordt.

Minimale extra kosten

Afhankelijk van de ernst van de toegankelijkheidsproblemen kost dit tussen de €150 en €5.000 per programma. Bij een conservatieve schatting van 2,8 miljoen kiesgerechtigden die hiervan profiteren, gaat het om €0,01 tot €0,18 per extra bereikbare kiezer. De kosten zijn dus beheersbaar, zeker in het licht van verkiezingsbudgetten die aan campagnemateriaal, advertenties en evenementen worden besteed. De vraag is niet of het kan, maar of partijen het belangrijk genoeg vinden.

Vervolgonderzoek en transparantie

De bevindingen van dit onderzoek worden naar alle onderzochte politieke partijen gestuurd. Op documenten-en-toegankelijkheid.nl wordt bijgehouden welke partijen actie ondernemen en hun verkiezingsprogramma toegankelijk maken. Partijen die hun programma hebben aangepast, kunnen dit doorgeven via info@documenten-en-toegankelijkheid.nl. De online data worden dan direct geactualiseerd en er worden bij verbeteringen updates van de data gepubliceerd.

Dit onderzoek is uitgevoerd tijdens de Week van de Toegankelijkheid 2025 – een moment waarop extra aandacht is voor digitale inclusie. De vraag aan politieke partijen is deze aandacht omzetten in concrete actie: de partijprogramma’s alsnog toegankelijk maken en stappen zetten om standaard toegankelijk te communiceren.