Gemeenten doen het samen

Bij de opening van het zeer geslaagde KING-congres met meer dan 1200 deelnemers heb ik het nog maar eens benadrukt: het is uniek dat de Nederlandse gemeenten via de VNG vertegenwoordigd zijn in de nationale governance op politiek niveau in de Ministeriële Commissie Digitale Overheid. De gemeenten spelen dan ook een sleutelrol in de doorontwikkeling van de GDI en krijgen (onder andere omdat ze direct gaan bijdragen aan de financiering van (een deel) van de GDI) steeds meer invloed.

Ik onderken een aantal topprioriteiten die ik de komende tijd zie voor gemeenten. En dan baseer ik mij op de input die ik krijg van de vele gemeenten die ik tijdens mijn werkbezoeken spreek. Die zouden de volgende zaken geregeld willen hebben.

• Met stip op één. Een digitale identiteit die het, net als het fysieke paspoort, mogelijk maakt om zaken te doen met de overheid. Met een digitale identiteit kan de burger online zijn reisdocumenten aanvragen, aangifte doen van geboorte, en een Verklaring Omtrent Gedrag aanvragen. We blijven hardnekkig vasthouden aan het fysieke loket, maar we moeten het omdraaien en digitaal als uitgangspunt nemen. Dat is temeer van belang, omdat gemeenten in ketens werken met uitvoeringsorganisaties. Het fysieke loket blijft op een nieuwe wijze beschikbaar; kijk naar de voorlopers in gemeenteland, die werken zonder gemeentehuis. Dat is nog lang niet overal goed geregeld en de voorzieningen zijn er ook nog niet naar. De gemeente kan hier naar mijn mening meer druk op zetten.
• De regie op gebruik van gegevens goed regelen, waarbij de burger, scholier, patiënt bepaalt wie zijn gegevens mag inzien. Zodat een zorgverlener met een burger aan de keukentafel het gesprek kan voeren en de burger zich ‘eigenaar’ kan voelen en niet afhankelijk wordt van allerlei onduidelijke processen van de overheid.
• De berichtenbox (of een variant daarvan) moet veel meer aansluiten bij de belevingswereld van burgers. Vorige week nog het voorbeeld van twee oud studenten die zich niet bewust waren van hun betalingsachterstand. Zij hadden de melding gekregen via MijnDUO, inclusief diverse aanmaningen en uiteindelijk de deurwaarder. Ze kwamen nooit meer op dat platform, want zij waren geen student meer. Communicatie tussen inwoner en gemeenten hoort ook op de digitale snelweg interactief te zijn. Er wordt aan gewerkt, maar de urgentie moet hoger!
• Hoe stellen we onze data beschikbaar aan de samenleving (open data)? De gemeente beheert een schat aan informatie. Waarom zouden we die niet proactief ter beschikking stellen aan derden voor verrijking, datadriven policy of innovatie? Hoe kunnen we dat goed en ook veilig regelen? “Government is open for business”, is de gevleugelde uitdrukking hiervoor in de USA.
• En over innovatie gesproken; er moet ook wezenlijk iets veranderen in de speelruimte die gemeenten hebben om te experimenteren. Gemeenten zouden moeten willen afdwingen dat er wettelijk meer ruimte komt voor innovatie. Dat staat haaks op de huidige logge bureaucratie, terwijl we weten hoe belangrijk het is om via experimenten bij te blijven bij die razendsnel ontwikkelende maatschappij.

Aan het eind van mijn openingswoorden heb ik opgeroepen meer kennis in het gemeentelijke huis te halen. Dat geldt trouwens voor de hele overheid, van medewerker tot topbestuurder. Ten minste een basiskennis om te begrijpen wat digitalisering aan veranderingen brengt. Gemeenten willen zelf de touwtjes in handen krijgen. Dat vraagt om meer iBewustzijn en digitale vaardigheden bij bestuurders en medewerkers.

En ten slotte heb ik erop gewezen dat er een cultuuromslag bij de overheid moet (!) plaats hebben: veel meer samenwerken en over de eigen domeinen heenkijken is de boodschap. De digitale wereld kent geen grenzen. En – waar het allemaal om gaat – plaats de mens, de gebruiker centraal! Juist gemeenten kunnen hier het voortouw nemen.