Nederlandse gemeenten vrezen steeds meer voor de veiligheid van hun gegevens bij het Amerikaanse Microsoft, vooral nu de VS met Donald Trump een onvoorspelbare koers vaart. Ook forse prijsstijgingen baren zorgen. iBestuur en Binnenlands Bestuur onderzochten de grip van de techreus op de lokale overheid.
Van alle ondervraagde overheidsorganisaties gebruikt 100 procent producten van Microsoft, variërend van Office 365 en Teams tot Azure en Windows. Sommige gemeenten, zoals Den Haag, beschouwen de software als een ‘integraal onderdeel van de bedrijfsvoering.’ Microsoft is populair vanwege de betrouwbaarheid, het brede aanbod en de sterke samenwerkingsmogelijkheden. Tijdens de coronapandemie nam het gebruik verder toe, en een alternatief lijkt niet in zicht.
Weinig kans op overstap
Uit het onderzoek blijkt dat slechts 5 van de 54 gemeenten (9 procent) een overstap naar een andere leverancier haalbaar achten. Maar ook zij benadrukken dat dit tijdrovend en kostbaar is. Gemeenten als Utrecht en Delft stellen dat veel applicaties afhankelijk zijn van Microsoft-software en dat de Microsoft-cloud als enige door het Rijk wordt goedgekeurd.
Opensource-oplossingen zouden in theorie een alternatief kunnen bieden, maar gemeenten vrezen hoge kosten en een gebrek aan expertise. Zeewolde wijst erop dat veel IT-leveranciers uitsluitend Microsoft-producten ondersteunen, waardoor overstappen praktisch onmogelijk is.
Vendor lock-in en prijsstijgingen
Veel gemeenten voelen zich gevangen in een zogeheten vendor lock-in, waarbij ze zo afhankelijk zijn van Microsoft dat overstappen niet mogelijk is zonder grote financiële en operationele gevolgen. Amstelveen noemt dit een belangrijk risico. Ook prijsstijgingen vormen een probleem. Slechts 5 procent van de ondervraagde overheden maakt zich hier geen zorgen over, terwijl 44 procent expliciet aangeeft dat dit een punt van zorg is. Sommige gemeenten wijzen op het GT Microsoft-Framework van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), dat prijsafspraken garandeert tot 2027.
Risico’s van Amerikaanse wetgeving
Een groot deel van de gemeenten maakt zich zorgen over de impact van de Cloud Act, een Amerikaanse wet die Microsoft verplicht om op verzoek data van Europese klanten te overhandigen aan de Amerikaanse overheid. Tilburg noemt dit een serieus risico en een anonieme gemeente stelt dat Microsoft hier geen sluitend antwoord op heeft. Slechts 7 procent van de ondervraagde gemeenten maakt zich hier geen zorgen over.
Geen Europees alternatief
Ongeveer 35 procent van de gemeenten vindt zichzelf te afhankelijk van Microsoft en maakt zich daar zorgen over. Noardeast-Fryslân signaleert dat monopolistische marktpartijen opkomende alternatieven opkopen, waardoor keuzevrijheid ontbreekt. Eindhoven pleit ervoor dat overheden minder afhankelijk moeten zijn van één leverancier.
In het algemeen wekken overheden de indruk bezorgd te zijn, maar ook dat er geen ontkomen is aan Microsoft. Een oplossing waar overheidsland al jaren tevergeefs op hoopt, is een volwassen Europees alternatief. Maar dat bestaat niet. Delft noemt het zelfs ‘een utopie’. Mocht zo’n aanbieder wel beschikbaar zijn, dan geeft een groot deel van de gemeenten – in totaal twintig (37 procent) – hier de voorkeur aan.
Reactie VNG
De VNG steunt een verkenning van alternatieven en pleit voor een landelijke onderzoeksagenda rond digitale afhankelijkheid. In plaats van abrupt afscheid te nemen van Big Tech, roept de VNG op tot een strategische aanpak om digitale autonomie te vergroten.
De afhankelijkheid van niet-Europese techbedrijven brengt volgens VNG risico’s met zich mee, zoals buitenlandse toegang tot gegevens en mogelijke verstoringen in gemeentelijke dienstverlening. Daarnaast wil de VNG de marktwerking versterken en de afhankelijkheid van Microsoft verminderen door frameworkafspraken met meerdere cloudleveranciers te ontwikkelen.
De VNG roept op tot een strategische aanpak: niet abrupt stoppen met Big Tech, maar werken aan controleerbare, duurzame alternatieven. ‘De keuzes die we nu maken, bepalen onze digitale autonomie voor de komende decennia.’
Dit is een ingekorte versie van het verhaal. De volledige versie is te lezen in Binnenlands Bestuur nr. 3.
Lees meer:
De Totale Keuze voor Microsoft
Ook de Belastingdienst stapt over op Microsoft 365
Wat is soevereiniteit ons waard?
Het zou winst opleveren als we – overheden en semi-overheden snel in samenwerking exit strategien opzetten. Dat sluit aan bij VNG gedachten om niet gelijk transities te starten, maar wel de afhankelijkheden te verminderen.