Groen en digitaal: EU investeert in de twin transition

Digitalisering speelt een grote rol in de Europese Green Deal. Onderzoek, innovatie en het uiteindelijke opschalen van nieuwe oplossingen zijn hard nodig om deze beleidsdoelstellingen te behalen. Europa ondersteunt dit met de nodige subsidies voor onderzoek en innovatie.

De Europese Unie wil in 2050 het eerste klimaatneutrale continent zijn en heeft de periode 2020-2030 aangewezen als de Europese ‘Digital Decade’. Om zowel de klimaat- en digitale transitie, ook wel de ‘twin transitions’ genoemd, te bereiken, moeten deze integraal worden benaderd. Zonder geavanceerde, digitale toepassingen, zoals bij het meten van uitstoot van broeikasgassen en het efficiënt maken van systemen, is het bereiken van klimaatneutraliteit niet haalbaar. Maar digitalisering kan ook grote, negatieve gevolgen hebben voor de klimaatdoelen – denk aan het grote elektriciteitsverbruik van datacentra.
Een belangrijk deel van de EU-financiering van onderzoek en innovatie is direct gekoppeld aan uitdagingen, zoals de twin transition. Dit heeft Nederland doorgezet in het in 2023 geherformuleerde missiegedreven innovatie- en topsectorenbeleid.

Onderzoeks- en innovatiefinanciering

EU-onderzoeks- en innovatieprogramma’s zoals Horizon Europe, Digital Europe Programme, LIFE en Connecting Europe Facility bieden allemaal financieringsmogelijkheden voor Nederlandse partijen, in verschillende stadia van onderzoek en de ontwikkeling van toepassingen.
Horizon Europe is het grootste programma, met een budget van meer dan 95 miljard euro voor de periode 2021-2027. Nederland scoort goed op het gebied van groene en digitale projecten binnen Horizon Europe, waarbij Nederlandse publieke instellingen het grootste deel van de financiering binnenhaalden voor samenwerkingsprojecten in twee onderdelen van het op maatschappelijke uitdagingen gerichte gedeelte van Horizon Europe. Op het gebied van voedsel, natuurlijke hulpbronnen en milieu, hebben Nederlandse overheden sinds 1 januari 2021 11,2 miljoen aan projectsubsidie ontvangen. Op het gebied van klimaat, energie en mobiliteit is dit zelfs 17,4 miljoen. Bovendien is de slaagkans voor Nederlandse overheden op deze gebieden relatief hoog, respectievelijk 32 en 63 procent. Dit is aanzienlijk hoger dan het gemiddelde slagingspercentage van 15-20 procent van de Horizon Europe-samenwerkingsprojecten.

Innovatieve digitale projecten

Op lokaal niveau laten grote steden als Rotterdam, Utrecht en Amsterdam innovatieve voorbeelden zien van groene en digitale projecten, zoals het bidirectioneel uitwisselen van energie tussen auto’s en huishoudens in het DriVe2X-project van Amsterdam. Ook centrale overheidsinstanties zijn succesvol, zoals het LAMASUS-project van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, dat tools ontwikkelt voor beleidsmakers om de effecten van natuurbeleid te bepalen, en het FOODCoST-project, waarbij RIVM samenwerkt met de Wageningen Universiteit om de werkelijke kosten van voedsel te berekenen, inclusief gezondheids- en milieukosten.

Ook kleinere overheden behalen successen, zoals het DARROW-project van het waterschap Dommel, dat gebruikmaakt van AI-oplossingen om afvalwater energie-efficiënter te maken. Naast het bijdragen aan technologische doorbraken kunnen Europese projecten ook helpen bij het stimuleren van een nieuwe manier van denken. Neem bijvoorbeeld het RESCHOOL-project, waarbij (digitale) middelen worden ontwikkeld om lokale energiecoöperaties in staat te stellen energie uit te wisselen met het elektriciteitsnet. Dit zijn voorbeelden waarbij de doelstellingen van de Europese Commissie, zoals een meer mensgerichte economie en innovatieve techniek, hand in hand kunnen gaan.

Overheden spelen een steeds grotere rol in het vormgeven van het innovatielandschap, bijvoorbeeld in publiek-private partnerschappen zoals de AI-samenwerking ADRA, het biodiversiteitspartnerschap Biodiversa+ en het op de gebouwde omgeving gerichte Built4People, en in het Citiverse European Digital Infrastructure Consortium. Deze infrastructuur wordt essentieel voor het ontwikkelen van tools op het gebied van stedelijke planning en het realiseren van klimaatneutraliteit.

Opschalen

Ook voor projecten in Horizon Europe is na financiering voor onderzoek het opschalen van het initiatief een belangrijke stap. Idealiter is van tevoren al rekening gehouden met wat er met de uitkomsten kan worden gedaan. Wie een aanvraag doet voor Europese financiering zal dit goed moeten toelichten.
Het programma Digital Europe kan helpen bij het opschalen van technologieën met een grote impact op de samenleving. Voor bepaalde onderdelen van Digital Europe heeft Nederland, als enige lidstaat, besloten om structureel cofinanciering beschikbaar te stellen om projecten ook nationaal te ondersteunen. Voorbeelden hiervan zijn: een Energie Dataspace en een Europese Green Deal Dataspace (aan te vragen via RVO bij het ministerie van EZK).

Tip 1: Vorm een sterk consortium

Om aanspraak te kunnen maken op financiering is het van belang om te kijken waar de doelstellingen van het eigen onderzoeks- en innovatieproject aansluiten bij  EU-doelstellingen. Een goed geschreven voorstel, waarin duidelijk naar voren komt wat de impact is van het beoogde project, is essentieel. Los daarvan is het vormen van een sterk consortium met de benodigde expertise en representativiteit van groot belang.

Tip 2: Invloed uitoefenen op programmering

Beïnvloeding van de programmering van de Europese onderzoeks- en innovatiefinanciering is een manier om op de langere termijn financiering te realiseren. Veel (lokale) overheden zijn vertegenwoordigd in Brussel. Ook zijn er gespecialiseerde netwerk- en belangenorganisaties, zoals Eurocities. Nederland beïnvloedt via de ministeries en RVO de programmering en consulteert stakeholders, bijvoorbeeld via de RVO Horizon Europe Klankbordgroepen waarin overheden, kennisinstellingen, bedrijven en maatschappelijk middenveld vertegenwoordigd zijn.

Tip 3: Zorg voor capaciteit aan de voorkant

Een knelpunt voor het schrijven van een succesvol Europees voorstel is vaak de capaciteit die nodig is aan de voorkant van het project. Een gebrek aan middelen en expertise kan een belemmering vormen om een goed voorstel te ontwikkelen. Het maken van een Horizon Europe-voorstel vergt al snel een voorbereidingstijd van zes maanden. Grotere gemeenten, kennisinstellingen en grotere bedrijven hebben vaak gespecialiseerde mensen in dienst om bij het scrhijven van een voorstel te ondersteunen. Ze beschikken vaak ook over een goed (inter)nationaal netwerk. Vooral Nederlandse universiteiten en kennisinstellingen presteren erg goed in Europa. Het is dus slim om hierbij aan te haken.

Tip 4: Maak gebruik van ondersteuning

Om meer partijen de kans te bieden gebruik te maken van Europese onderzoeks- en innovatiefinanciering, biedt RVO hulp bij het identificeren van kansen voor EU-financiering, het matchen van organisaties bij de consortiumvorming en bij het meelezen met voorstellen.

Er is een grote diversiteit aan regelingen en instrumenten. RVO heeft adviseurs voor programma’s zoals Horizon Europe, LIFE, Interreg en Digital Europe-programma die helpen met de verschillende fasen van een aanvraag, in de vorm van onder meer voorlichting, trainingen en advies.

• Vul het interesseformulier in om op de hoogte te blijven van Horizon Europe en andere Europese programma’s,
• Voor alle programma’s waarop RVO ondersteuning biedt, zijn contactgegevens en informatie beschikbaar
• Ook andere partijen zoals Kenniscentrum Europa Decentraal (KED) helpen kansen in Europa te vergroten. Zo werken RVO als bij KED samen om de digitale kansen binnen Horizon Europe en Digital Europe op de kaart te zetten om de impact van digitale wet en regelgeving op overheden zichtbaar te maken.
• Brokerage (netwerk)evenementen van de EU bieden gelegenheid om potentiële samenwerkingspartners te vinden en projectideeën te bespreken.
• European Digital Innovation Hubs (EDIH) onderteunen bij het opschalen van digitalisering: Digital Europa en Horizon Europe.
• Meer over Digital Europe.
• Onderwerpen die aangemerkt zijn voor nationale cofinanciering.

Dit artikel is ook gepubliceerd in iBestuur Magazine #50 van april 2024

Lees ook:

• Europese subsidie aanvragen vraagt veel werk aan de voorkant – iBestuur