Lukt het de Europese Commissie om het gefragmenteerde landschap van digitale identiteiten te harmoniseren? Met de aanstaande revisie van de Europese eIDAS-verordening en de introductie van Europese Digital Identity Wallets, stuurt de Commissie aan op harmonisatie van digitale identiteiten in Europa. De afgelopen vijftien jaar zijn veel lidstaten hun eigen initiatieven op dit vlak gestart.
Europa kent zeer uiteenlopende implementaties van digitale identiteiten | Beeld: Shutterstock
Het gebrek aan een geharmoniseerde, Europese aanpak heeft tot nu toe geleid tot een gefragmenteerd landschap met uiteenlopende identiteitsoplossingen. In dit artikel onderzoeken we hoe divergent en gefragmenteerd het huidige landschap is en werpen we het licht op enkele voorbeelden van digitale identiteit uit de lidstaten. Lukt het de Europese Commissie om het gefragmenteerde landschap van digitale identiteiten te harmoniseren?
Digitale identiteit is cruciaal voor Europa’s digitale ‘single market’
Het klaarmaken van Europa voor het digitale tijdperk is één van de zes thema’s op het politieke prioriteitenlijstje van de Europese Commissie. Onderdeel daarvan is de vorming van een Digital Single Market. Dat omvat veel maatregelen zoals het verwijderen van de virtuele grenzen, het stimuleren van digitale connectiviteit, het verbeteren van toegang tot online producten en diensten uit heel Europa, en het bevorderen van online groei. De Europese Commissie beschouwt digitale identiteit en vertrouwensdiensten als essentiële elementen om vertrouwen en veiligheid te bieden in deze digitale single market.
Uiteenlopende implementaties
De laatste jaren hebben we echter zeer uiteenlopende implementaties van digitale identiteiten in de Europese lidstaten gezien. En sommige lidstaten zijn nog niet eens begonnen met het ontwikkelen van een digitale identiteit. Volgens de Europese Commissie zorgt “deze divergentie ervoor dat burgers en bedrijven onthouden blijven van de voordelen van een single market. Zij kunnen immers geen gebruik maken van veilige, gemakkelijke en uniforme identificatiesystemen om toegang te krijgen tot publieke en private diensten uit de hele EU.”
Harmonisatie
Harmonisatie van de markt voor digitale identiteit is cruciaal om vertrouwen en veiligheid in heel Europa te bieden. Om zicht te krijgen op de noodzaak voor harmonisatie, moeten we begrijpen hoe divergent het huidige Europese landschap is. Om te laten zien hoe groot de verschillen in digitale identiteit binnen Europa zijn, beschrijven we hier enkele voorbeelden. We kijken daarbij naar drie aspecten van digitale identiteit:
- het gehanteerde model
- de mate van adoptie
- de mate van innovatie
De modellen variëren van platformen tot netwerken, van publiek tot privaat
Bij het ontwikkelen van een digitale identiteit hebben de lidstaten van de Europese Unie zeer uiteenlopende modellen gekozen. De landen in Noord-Europa hebben de langste historie op het gebied van digitale identiteit en lopen al lange tijd voorop. De meeste Noord-Europese landen zijn toegegroeid naar een model van sterke publiek-private samenwerking binnen een vertrouwensnetwerk. Zweden en Finland zijn bijzonder goede voorbeelden daarvan, waar overheden een wettelijk kader hebben gecreëerd en waar private identiteitsverstrekkers verschillende oplossingen aanbieden die passen binnen dit kader. De overheid is niet expliciet betrokken bij het aanbod van digitale identiteitsoplossingen voor de consument, maar laat dit volledig over aan de markt.
Dit publiek-private netwerkmodel staat lijnrecht tegenover de modellen die bijvoorbeeld Estland en Oostenrijk hebben gekozen. In deze lidstaten wordt een gecentraliseerde, publieke oplossing aangeboden aan alle burgers.
Uitersten
Open, publiek-private netwerken en gecentraliseerde, publieke oplossingen kunnen worden gezien als de twee uitersten van het spectrum. Er bestaan veel variaties die zich tussen deze twee uitersten bevinden. Italië hanteert bijvoorbeeld een vergelijkbaar model met publieke en private identiteitsverstrekkers als de Noord-Europese landen, maar biedt partijen die de digitale identiteit accepteren voor hun diensten de keuze om direct met deze identiteitsverstrekkers te koppelen of via identiteitsmakelaars. Frankrijk heeft weer een enkel publiek platform tussen identiteitsverstrekkers en acceptanten gecreëerd om de koppeling te vereenvoudigen. Tegelijkertijd begint de Franse overheid met identiteitsverstrekkers te concurreren door een nieuwe, publieke identiteitsoplossing aan te bieden. Tot slot is het goed om België te noemen. Dat land heeft een platform dat is opgezet op initiatief van partijen uit de private sector en dit platform wordt wegens groot succes nu ook door publieke instanties geadopteerd.
De mate van adoptie van digitale identiteit varieert van nul tot nationaal
De mate waarin digitale identiteitsoplossingen worden geadopteerd door burgers, is afhankelijk van uiteenlopende factoren zoals historie, verplicht gebruik, stimulatie of concurrentie in de private sector en plek op de politieke agenda.
De lidstaten in Noord-Europa hebben de hoogste adoptiegraad in Europa. De meerderheid van de bevolking beschikt over een digitale identiteit en gebruikt die voor een veelvoud van publieke en private diensten. Daarnaast zijn er landen zoals Duitsland waar de meerderheid van de bevolking een eID-kaart heeft, maar waar het gebruik van deze digitale identiteit voor toegang tot digitale diensten nog steeds erg laag is.
Verplichting
Sommige lidstaten hebben onlangs een piek in de adoptie gezien omdat gebruik van digitale identiteitsmiddelen voor bepaalde situaties verplicht is, bijvoorbeeld om te profiteren van de voordelen van de Poolse overheid voor gezinnen met kinderen of om gebruik te maken van coronasteun in Italië. Tot slot zijn er enkele lidstaten zoals Roemenië die nog maar net gestart zijn met pilots op het gebied van digitale identiteit. Van adoptie door de burgers is daar dus nog geen sprake.
Aanstaande innovaties kunnen leiden tot nieuwe koplopers
Om het landschap van digitale identiteiten in Europa te begrijpen, moeten we ook vooruitkijken. Duitsland en Spanje worden op dit moment niet beschouwd als koplopers met hun huidige digitale identiteitsoplossingen, maar in die landen is veel aandacht rondom digitale identiteit. Daar zijn grote consortia in opkomst die zich focussen op gedecentraliseerde identiteit of ‘Self-Sovereign Identity (SSI)’ en ook toonaangevend willen worden op het gebied van digitale identiteit. Ook Finland, al jarenlang koploper, is zichzelf opnieuw aan het uitvinden op het gebied van gedecentraliseerde identiteit. Als we vooruitkijken naar de ontwikkelingen rondom digital wallets: Polen en Oostenrijk hebben inmiddels oplossingen daarvoor geïntroduceerd en lopen daarmee voorop in Europa.
Opwindende tijden liggen in het verschiet
Conclusie
We kunnen concluderen dat het huidige landschap een grote verscheidenheid aan digitale identiteitsoplossingen kent. De aanstaande revisie van eIDAS zal een meer geharmoniseerd, interoperabel model voor grensoverschrijdend gebruik opleveren, maar volledige harmonisatie in Europa zal een grote uitdaging zijn.
Weliswaar zal de revisie ertoe leiden dat Europese, digitale identiteitsoplossingen voor alle burgers beschikbaar komen en door veel acceptanten ondersteund worden, maar de vraag is of dat genoeg is om het daadwerkelijke gebruik en de adoptie ervan te bevorderen.
Bovendien zullen nieuwe ontwikkelingen leiden tot innovaties in Europa. Met de ontwikkelingen in wetgeving moeten alle lidstaten actie ondernemen op het gebied van digitale identiteit. Dus misschien worden we binnen enkele jaren verrast door nieuwe koplopers in digitale identiteit.
Christian van Ramshorst en Daniël de Boer zijn werkzaam bij Innopay.
A PKI-certificaat is de hoogst betrouwbare Digitale Identificatie. Te gebruiken voor burgers en bedrijven in het publieke en private domein. Voldoet aan internationale open standaarden. Sinds 1985 nooit gecomprimeerd.