Kunstmatige intelligentie (AI) duikt overal op, terwijl de gemiddelde Nederlander geen idee heeft wat het is. Sinds 1 januari is er de Nationale AI-cursus; online, gratis en voor alle Nederlanders. De initiatiefnemer wil de goegemeente niet bang maken, maar future proof. “Anders krijgen we een heel raar land.”
Beeld: Nationale AI-cursus
“Zeer toegankelijk, Jip en Janneke en inspirerend”, zo noemt secretaris-generaal Erik Gerritsen van VWS de cursus. Hij was een van de eersten die erover twitterde. Gerritsen denkt dat de cursus behulpzaam kan zijn bij het bepalen welke rol de overheid moet spelen om de ontwikkeling van AI te voorzien van publieke waarborgen. “Te veel mensen hebben geen duidelijk of een verkeerd beeld bij kunstmatige intelligentie. Als je er niets over weet, kun je er ook geen kritische vragen over stellen”, aldus initiatiefnemer Jim Stolze. “En als haast niemand weet wat het is, krijgen we een heel raar land.”
Stolze is sinds 1984 werkzaam in de ICT en laat zich graag kenschetsen als een entrepre-nerd. Hij bouwt met zijn bedrijf Aigency zelflerende systemen en werkt voor het wereldwijde technologienetwerk Singularity University. “Als ik op een verjaardag of in een boardroom vertel waarmee ik me bezighoud, roept dat bij velen beelden, emoties en meningen op. Made in Hollywood: ze komen hoofdzakelijk voort uit de filmindustrie en science fiction. De feitelijke kennis over AI is heel gering. Zelf heb ik een dure cursus gevolgd om zicht te krijgen op de ontwikkelingen op dit gebied. Iemand uit mijn netwerk zei: joh, heb je daar 2500 euro voor betaald? De Finnen kunnen een heel behoorlijke cursus volgen die gratis wordt aangeboden door de overheid!” Dat maakte Stolze nieuwsgierig. De Finse cursus bleek heel degelijk: passend bij een eerstejaars bachelor computer science. Hij is ontwikkeld door de universiteit van Helsinki en draagt de naam Elements of AI. Inmiddels heeft één op de honderd Finnen de cursus gevolgd.
Eigen draai
Het Finse idee verdient navolging, vond Stolze en hij wijdde er een column aan in het Financieele Dagblad. De vele reacties die hij daarop kreeg bevestigden hem in zijn overtuiging dat AI te veel het terrein was van een ‘kleine technologische elite’ en dat Nederland toe was aan een scholing naar Fins voorbeeld. “Voor ik het wist was ik kartrekker”, aldus Stolze. Hij besloot om de cursus niet integraal over te nemen, maar er een eigen draai aan te geven. “De Finse cursus is wat zwaar en academisch. Ik wilde er meer lucht in brengen met filmpjes, interviewtjes, animaties en quizjes.”
De module is in zeven hoofdstukken verdeeld en duurt ongeveer acht uur. Wie ook de bibliotheek aan bonusmateriaal doorneemt, is er algauw twaalf uur zoet mee. Het doorlopen van alle hoofdstukken wordt bekroond met een heus diploma. Het aantal gediplomeerden loopt inmiddels langzaam op naar de 10.000. “Het zou heel geweldig zijn als – net als in Finland – één procent van de bevolking aanhaakt”, aldus Stolze.
Goodwill
De totstandkoming van de Nationale AI-cursus heeft geen tonnen gekost. “We hebben het Robin Hood-model gevolgd”, vertelt Stolze, “We zijn langsgegaan bij een aantal potentiële geldschieters. Wouter Kolk, CEO van Ahold/Delhaize, vond het zo belangrijk dat de cursus ‘eigenlijk door iedereen in zijn bedrijf zou moeten worden gevolgd’.” Verder wist de initiatiefnemer financiële steun te verkrijgen van KPN en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het project is dankzij goodwill van de grond gekomen. De cursus werd in elkaar gezet door cybereducatie-expert Elephant Road, de Stichting AI for GOOD – die zich richt op niet-commerciële organisaties – en het kenniscentrum ICAI. Ook de wetenschap liet zich niet onbetuigd: experts van de universiteiten van Delft, Leiden, Nijmegen, Amsterdam en Brussel lieten zich uitgebreid aan de tand voelen in de talrijke interviews waaruit de cursus is opgebouwd. “En er kan niet genoeg credits worden gegeven aan de Finnen. Wij zijn ze heel dankbaar”, zegt Stolze, “Als dank zullen we een aantal van onze interviews met hoogleraren in het Engels opnemen en terugsturen.”
Onbespoten
“De cursus is een heel goed initiatief, want kunstmatige intelligentie wordt te veel geassocieerd met angst en utopische beloften”, zegt AI-publicist Bennie Mols. “De makers hebben reële risico’s niet onbesproken gelaten, maar geven tegelijkertijd tegengas tegen de angst dat AI-systemen zich van het ene op het andere moment tegen de mensheid zullen keren. Of je wilt of niet, AI gaat een grote rol spelen. Hoe eerder we de mensen erover informeren, hoe verantwoordelijker ze ermee zullen omgaan.”
Mols ziet wel dat de nadruk in de cursus ligt op fast thinking: het snel herkennen van patronen in grote hoeveelheden data, waarmee de laatste jaren de grootste doorbraken zijn bereikt. “De oudere aanpak slow thinking die decennia werd gevolgd (simpel gezegd computers laten denken door ze logische processen te laten doorlopen, red.) komt er misschien een beetje bekaaid van af. Ik ben ervan overtuigd dat een combinatie van beide technieken de toekomst heeft.”
Dat niet de overheid met een voorlichtingscampagne over AI op de proppen is gekomen, maar het Nederlandse volk op de hoogte wordt gebracht door een particulier initiatief vindt Mols gunstig: “Als grootste data-industrie van het land wekt de overheid, vrees ik, algauw achterdocht bij de mensen.” Jim Stolze spreekt in dit verband graag van een ‘onbespoten’ campagne: grote technologiebedrijven noch de overheid hebben iets in de melk te brokkelen gehad.
Frietkraam
Een groot verschil tussen het Finse voorbeeld en de Nederlandse cursus is dat de laatste verdergaat dan het uiteenzetten van de mogelijkheden en onmogelijkheden van AI: de ethische en juridische achtergronden krijgen ook ruimschoots aandacht. Dankzij de dilemma’s die de kijker/lezer worden voorgeschoteld en vooral ook dankzij medewerking van Marlies van Eck, onderzoeker bij het Leidse Centrum voor Recht en Digitale Technologie. Zij schenkt bijzondere aandacht aan AI in de publieke sector. “Het is belangrijk dat ambtenaren beseffen dat ze niet met onfeilbare systemen werken”, aldus Van Eck, “Dataspecialisten weten dat het om kansberekeningen gaat. Je kunt er niet blind op vertrouwen. Wat dat betreft moet je ermee omgaan als met de weersvoorspelling: je rent ook niet blind het strand op als het weer anders uitpakt dan de berekeningen lieten zien. Ambtenaren moeten bedacht zijn op verkeerde beslissingen en daarop durven ingrijpen. Alleen zo kan de rechtsbescherming van de burger worden gewaarborgd.”
Van Eck is ook kritisch over de ‘mantra van de dataverzameling’: “Als de uitvoering van een bepaalde overheidstaak niet goed loopt, wordt er al snel geroepen dat er meer data moeten worden verzameld en geanalyseerd. Maar het gaat om burgers en elke burger is meer dan een stapel data. Er kan ook iets fundamenteel scheef zitten in de processen: daar moet je het eerst naar kijken.”
Van Eck onderstreept het belang van tegenwicht voor de opmars van zelflerende systemen binnen de overheid. “De overheid moet altijd kunnen reproduceren hoe ze tot een bepaalde beslissing is gekomen. Als een zelflerend systeem dat niet prijsgeeft, moet je als overheid besluiten om het niet te gebruiken of het gebruik ervan heel strikt te reguleren.” Wat dat reguleren betreft is er volgens haar nog veel mogelijk én nodig. “Als iemand een frietkraam wil beginnen, weet de overheid tot in de kleinste details waar hij aan moet voldoen, maar voor het gebruik van AI zijn nog amper regels.”
Online cursus
De Nationale AI-cursus is een gratis online cursus over de basisprincipes van AI. De module is verdeeld in zeven hoofdstukken en duurt ongeveer acht uur. Er is ook een bibliotheek met bonusmateriaal.
De cursus is als app beschikbaar.
Deze bijdrage is te vinden in iBestuur magazine 30
