De Wet hergebruik overheidsinformatie (Who) bevat sinds een jaar een nieuwe bepaling: artikel 2a. Daarin staat dat publieke instellingen en overheidsondernemingen zich moeten inspannen om hun software geschikt te maken voor hergebruik – bij voorkeur als open source. Het gaat hier dus niet om een harde verplichting (“je moet”), maar om een inspanningsverplichting: de overheid moet in redelijkheid haar best doen om dit mogelijk te maken.
Dit betekent bijvoorbeeld dat overheidsorganisaties nieuw te ontwikkelen software zoveel mogelijk als open source moeten ontwikkelen of moeten laten ontwikkelen. Maar ook dat ze bij bestaande (gesloten) software gaan onderzoeken of die alsnog open source kan worden gemaakt, en dat ze waar nodig open source communities gaan faciliteren en stimuleren.
Voor software die ná juni 2024 in gebruik is genomen, geldt bovendien een aanvullende regel (artikel 5d): die moet, tenzij dat onevenredig veel moeite of kosten vergt, zoveel mogelijk ook actief beschikbaar worden gesteld voor hergebruik. Denk dan aan het actief , dus niet enkel op verzoek, delen van broncode, documentatie of componenten met andere overheden of burgers.
Wat betekent dit voor inkopers?
De wet stelt ook eisen aan hoe je software aanbesteedt of inkoopt. In artikel 2a, lid 2, staat dat aanbestedende diensten zich moeten inspannen om bij aanbestedingen minimaal twee dingen te regelen:
- De geleverde software moet geschikt zijn om openheid en hergebruik mogelijk te maken.
- De software moet worden geleverd onder ruime licentievoorwaarden, of de auteursrechten moeten worden overgedragen aan de overheid.
Met andere woorden: als je als overheidsorganisatie software door derden laat bouwen, moet je als overheid zorgen dat je deze ook juridisch én technisch kunt laten hergebruiken, bijvoorbeeld door andere overheidsorganisaties. Als dat niet direct in je aanbestedingsdocumenten staat, dan ben je straks afhankelijk van de goede wil van de leverancier, en dat is nu precies wat dit artikel in de wet wil voorkomen.
Hoe zit het met bestaande software?
De verplichtingen gelden in de eerste plaats voor software die sinds juni 2024 is gebouwd of in gebruik genomen. Maar dat betekent niet dat oudere software volledig buiten beeld blijft. De Wet open overheid (Woo) bevat al langere tijd een bredere inspanningsverplichting om software en broncode openbaar te maken. Samen laten deze twee wetten zien dat openbaarheid en hergebruik steeds meer de norm worden.
En licenties dan?
Natuurlijk mag je als overheid voorwaarden verbinden aan het hergebruik van software. In artikel 6 van de Who staat bijvoorbeeld dat je aansprakelijkheid mag uitsluiten, of het hergebruik alleen mag toestaan onder bepaalde open source-licenties. Denk daarbij aan de European Union Public Licence (EUPL), waarin als voorwaarde staat opgenomen dat hergebruikers eventuele wijzigingen aan de broncode bij verdere verspreiding ook weer openbaar moeten maken onder dezelfde licentie.
Wat nu te doen als inkoper?
Als inkoper of aanbestedingsadviseur kun je het verschil maken door deze principes mee te nemen in je praktijk. Denk hierbij aan:
- Neem in je uitvraag op dat software geschikt moet zijn voor open source publicatie.
- Zorg dat de auteursrechten waar mogelijk bij de overheid terechtkomen, of dat je als organisatie een licentie met ruime gebruiksvoorwaarden krijgt om de software later zelf ook te kunnen delen met anderen.
- Bespreek met juristen of een open source-licentie zoals de EUPL gebruikt kan worden.
Vraag verder intern na of er softwareprojecten zijn die in het verleden zijn ingekocht met ruime gebruiksrechten of met een overdracht van auteursrechten, en die alsnog open source beschikbaar gemaakt kunnen worden.
Tot slot
De wettelijke verplichtingen rond hergebruik van overheidsinformatie zijn onderdeel van een bredere maatschappelijke beweging naar een meer transparante, samenwerkende en digitale overheid. Door software herbruikbaar te maken, voorkom je dubbele kosten, stimuleer je innovatie en duurzaamheid, en versterk je publieke controle. Maar dat lukt alleen als de voorwaarden bij inkoop of aanbesteding al goed worden ingericht. Daarom is het nú tijd voor inkopers om hun rol op dit gebied te pakken.
Lees ook:
