“Het nétwerk blijft bestaan, ook als wij weg zijn”

Davied van Berlo

Misschien is de naam Ambtenaar 2.0 wel een beetje uit de tijd, maar noem de volgers geen ‘twitter-ambtenaren’. Een actief netwerk van bijna tienduizend ambtenaren met hart voor de publieke zaak, die hun werk beter willen doen, die kennis willen uitwisselen, zich niet willen beperken tot traditionele organisatiestructuren, die snel nieuwe netwerken kunnen vormen en die – inderdaad – digitaal vaardig genoeg zijn om dat laatste vooral ook met nieuwe media te doen, daar kun je toch niet meer omheen, vinden Marie Louise Borsje en Davied van Berlo. Hun inspanningen in de afgelopen zes jaar hebben veel ambtenaren 2.0 op de been gebracht, initiatiefrijke mensen die inzien dat de overheid een tandje moet bijzetten in de netwerksamenleving die met decentralisaties, RUD’s, gemeenschappelijke regelingen en andere samenwerkingsverbanden steeds sneller op ze afkomt.

Ambtenaar 2.0 ontwikkelde zich als officieel programma – met Van Berlo en Borsje als betaalde krachten – bij het ministerie van LNV / EL&I / EZ (en een tijdje bij het programma Vernieuwing Rijksdienst) en sinds najaar 2012 bij De Werkmaatschappij, het BZK-onderdeel dat inmiddels is omgedoopt tot Uitvoeringsorganisatie Bedrijfsvoering Rijk. Daar komt per 1 juli een einde aan; de twee aanjagers zullen een andere baan moeten vinden.

Uurtje-factuurtje

Als een echte verrassing komt dat niet. Ambtenaar 2.0 was er ondergebracht met de specifieke opdracht een model voor financiële zelfstandigheid te formuleren, voor een periode van vijf jaar. Maar Ambtenaar 2.0 is nu eenmaal geen uurtje-factuurtjebedrijf, dus dat was al een lastige opgave. Van Berlo: “Ons oorspronkelijke verhaal is altijd geweest: we werken overheidsbreed, we proberen verbindingen te leggen. Wij denken dat we de overheid geld besparen omdat we allerlei voordelen en efficiënties creëren, alleen waar zie je dat dan terug in de boeken?”

De Interdepartementale Commissie Bedrijfsvoering Rijk besloot eind 2013 de financiering per 1 juli te staken. Een BZK-woordvoerder is kort over de reden: “De bedoeling was dat het programma kostendekkend moest worden. Op basis van de cijfers van de afgelopen periode en vooruitzichten naar de toekomst is de conclusie getrokken dat er onvoldoende vraag is/zal zijn naar betaalde afname van producten en diensten. Om die reden is besloten tot beëindiging.”

Borsje: “We hebben onder andere gekeken naar een soort abonnementenstructuur, waarbij gemeenten en provincies allemaal een deel bijdragen. Dan krijg je van die partijen terug: ‘Wat denk je? BZK knijpt ons af en moeten wij voor dit soort dingen gaan betalen?’ Dat krijg je niet voor elkaar. Maar we zijn eigenlijk al kostendekkend. Davied haalt geld binnen met lezingen en ik doe projectopdrachten. Voor dit jaar was het gewoon rond. Maar wat gevraagd werd was een model voor vijf jaar. Ambtenaar 2.0 past gewoon niet binnen de strategie van de Werkmaatschappij, van UBR.” Van Berlo beaamt dat het ook niet zo goed voelde. “Die commerciële overwegingen zijn natuurlijk ook niet in de geest van waar we mee bezig zijn; we zijn toch allemaal collega’s bij de overheid.”

De vraag is hoe het dan verder moet. Is er eigenlijk nog behoefte aan een programma dat al zoveel energie heeft losgemaakt? Bedruipt dat onhiërarchische netwerk zichzelf dan niet buiten die traditionele overheidshiërarchie die het bestrijdt?

Teerling geworpen

Borsje: “Het nétwerk blijft natuurlijk bestaan, ook als wij weg zijn. Wat we merken is dat mensen er vanuit de regio veel steun aan hebben dat er vanuit het Rijk wordt gezegd: wij steunen dit. En dan heb je in feite twee fte waarmee je tienduizend mensen aan het werk hebt.” In gemeenten en provincies voelen veel mensen zich alleen staan in hun innovatiestreven, zegt ze. “We komen heel veel mensen tegen die tegen een burn-out aan lopen, die bezig zijn zelfstandig te worden of bezig zijn een andere baan te zoeken. Allemaal mensen die bezig zijn tegen de bestaande structuur te beuken.”

Bart Pastoor, procesmanager Anders Werken bij de Provincie Limburg, betwijfelt of er wel weer een nieuw programma moet komen dat de 2.0-ambtenaren voortstuwt. “Volgens mij is de teerling wel geworpen. Er is ontzettend veel op gang gebracht en veel publieke pioniers hebben de handschoen wel opgepakt. Lokale overheden zoeken naar hoe ze moeten omgaan met de veranderende samenleving. Het is goed elkaar te blijven informeren en dat platform en de Ambtenaar 2.0-dagen bieden daarvoor een mogelijkheid. Maar daar hoef je niet echt een programma voor te hebben.” Hij vindt de aanjaagfunctie vanuit het Rijk wel belangrijk. “Maar ik voel er niet zoveel voor om als overheden daar weer ergens een schatkist voor te gaan creëren, want dan moet er weer verantwoording worden afgelegd en verval je weer in de oude manier van werken.”

Geen vrijwilligers

Davied van Berlo heeft inmiddels op de Ambtenaar 2.0-site een paar discussies op gang gebracht en probeert ideeën los te krijgen over hoe het nu verder moet. “Mijn vraag is bijvoorbeeld: meer bijeenkomsten rondom thema’s of aansluiten bij andere bewegingen of vernieuwingen in de overheid, zoals Rijksinnovatielab, de Social labs van Kennisland, Beter Werken in het Openbaar Bestuur – BWOB? Daar ben ik wel benieuwd naar.”

Iemand die al begin januari de handschoen heeft opgepakt is Erik Jacobs, communicatieadviseur (extern) bij de gemeente Roosendaal en bij Netwerk Jeugd. “Ik heb begin januari een blog geplaatst met de boodschap ‘Ambtenaar 2.0 moet doorgaan’. Inmiddels is er op Pleio een groep ontstaan van zo’n 140 mensen. We komen via Google Hangouts en videoconferencing bij elkaar en ook op de Ambtenaar 2.0-dag onlangs in Lelystad.” De vorm waarin het netwerk na juni moet worden gestimuleerd en aangezwengeld staat nog geheel open, zegt Jacobs. “Waarbij ik wel denk dat het geen vrijwilligersorganisatie kan worden. Je hebt gewoon betaalde krachten nodig, een laag van mensen die het vuur aanwakkeren. Davied en Marie Louise kunnen makkelijk op directiekamerniveau bij rijk of provincie aanschuiven. Dat kun je niet als alleen maar lid van het netwerk. Het streven is dus wel weer een professioneel programmabureau neer te zetten.” Wat Jacobs betreft zijn organisaties als VNG, IPO of VGS daarbij ook kandidaat.

Het is in ieder geval niet alleen maar informeel op te lossen, is zijn overtuiging. “We hebben maar een kleine laag nodig van mensen die de zaak aanjagen. Verder kun je het met het netwerk af.”
Eigenlijk willen de beleidsmakers bij de overheid hetzelfde als waar Ambtenaar 2.0 voor staat, denkt Borsje. “In de hervormingsagenda van Blok staan eigenlijk dezelfde dingen als die wij doen. Hoe gaan ze dat dan doen?” Anderzijds denkt ze dat het mooi is dat zij en Van Berlo vijf jaar de ruimte hebben gekregen van diezelfde overheid. “In die zin heeft de rijksoverheid toch wel wat aangedurfd. Het netwerk kan veel opvangen, maar wat je vanuit het netwerk terugkrijgt is: wij willen graag dat het Rijk zich ook uitspreekt, we hebben die steun nodig.” Van Berlo: “Er zit ook wel wat werk op beheerdersniveau aan vast, tot aan het aanzwengelen en lijnen uitzetten, het grote verhaal houden. Een communitymanager is in ieder geval nodig om op terug te vallen. Een andere vraag is of wij dat moeten zijn.”

Doodbloeden

Iemand die vindt dat BZK gewoon om zijn schreden moet terugkeren, is Jeroen Pepers, directeur A+O gemeenten en lid van de programmaraad van Beter Werken in het Openbaar Bestuur. “Ik denk dat BZK zich moet bedenken. Tenslotte willen we met elkaar die andere overheid realiseren. Daar hebben we gewoon al die medewerkers voor nodig. Nu heb je een platform dat actief is en voeding nodig heeft, is het dan slim om die voeding eruit te halen? Ik vind het ook erg in de rol van BZK liggen om dit te ondersteunen.” Misschien zou een andere naam goed zijn, speculeert hij. “De focus ligt nu meer op de andere overheid, niet alleen op de i-variant. Ik vind dat daar ook wel wat begint te wringen in het programma. Maar het mooie is dat er een enorme community is. Dat ze met weinig middelen zo’n effect genereren is gewoon erg goed.”

Pepers denkt dat het netwerk niet blijft bestaan als het niet aangezwengeld wordt. “Uiteindelijk zal het dan doodbloeden. Het gebeurt echt niet vanzelf. Je hebt gewoon mensen nodig die er tijd en energie in stoppen. Als je zo’n effect hebt met dat programma, met zoveel mensen die er gratis en voor niets energie in stoppen; ik ken geen ander programma dat zo’n navolging heeft met zo weinig betaalde krachten, ook niet Beter Werken in het Openbaar Bestuur. Blijkbaar voelt niemand zich eigenaar. Dat is de makke van Den Haag.”

En dat terwijl juist bij gemeenten de behoefte groot is aan duidelijkheid over hoe de overheid zich moet ontwikkelen. “We hebben die 403 gemeenten en daarnaast ook nog een groeiend aantal gemeenschappelijke regelingen en samenwerkingsverbanden. De afhankelijkheid van het delen met elkaar wordt steeds groter.”

Volgens Erik Jacobs is het bij al dat kennisdelen overigens niet eens relevant of je in dienst bent bij de overheid. “Wat mij betreft niet. Ambtenaar 2.0 is meer een gevoel dat je hebt. Het heeft mij geïnspireerd om bij een bureau te gaan werken omdat ik me puur wilde gaan richten op community’s en hoe je sociale media inzet bij overheidscommunicatie. Ik voel me nog steeds ambtenaar, al ben ik dat niet. Ik kan nu overal bij de overheid toegevoegde waarden bieden.”
Van Berlo en Borsje blijven in ieder geval wel ambtenaar, als het even kan. Borsje wil zich richten op Het Nieuwe Werken bij het ministerie van EZ. “Dat moet verder gaan dan de tafels en de stoelen.” Van Berlo: “Mijn ziel zit in de publieke zaak. Ik zie mezelf niet projectleider documentbeheer bij een ministerie worden. Maar ik denk wel dat ik mijn kennis en netwerk weer op een bijzondere manier kan inzetten in de overheid.”