Iedereen heeft volgens de Wet open overheid (Woo) het recht op op toegang tot publieke informatie. Sommige Kamerleden kondigden dit aan als een 'nieuw recht', dat niet onder de Wet openbaarheid bestuur (WOB) zou bestaan. Artikel 1.1 van de Wob verandert echter niets aan de rechtspositie van de individuele burger.
Iedereen heeft volgens de Wet open overheid (Woo) het recht heeft op op toegang tot publieke informatie. Sommige Kamerleden kondigden dit aan als een ‘nieuw recht’. Echter artikel 1.1 van de Woo verandert niets aan de rechtspositie van de individuele burger ten opzichte van die in de Wet openbaarheid bestuur (Wob).
Op grond van de tot 1 mei 2022 geldende Wet openbaarheid van bestuur (Wob) had op grond van artikel 3, eerste lid, iedereen het recht (‘kan-bepaling’) om een Wob-verzoek in te dienen. Het tweede lid bepaalde dat de verzoeker daarbij geen belang hoeft te stellen. Het vijfde lid van dat artikel bepaalde dat het verzoek werd ingewilligd met inachtneming van de weigeringsgronden (uitzonderingen en beperkingen). Omdat de Wob een bestuursrechtelijke wet is, moet die in samenhang worden gelezen met de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Op grond van die wet is de overheid (het ‘bestuursorgaan’) altijd verplicht om op een aanvraag – of dat nu een verzoek wordt genoemd of anders – te beslissen.
Zou dat niet zo zijn geweest, dan zou artikel 3, eerste lid, van de Wob een soort vrijblijvend petitierecht inhouden, waarop niet gereageerd hoeft te worden. Een reactie erop zou dan mogen worden beschouwd als een gunst. Hiermee was dus al onder de Wob een individueel recht voor iedereen op overheidsinformatie geregeld, en dat is in de dertig jaar van Wobrechtspraak ook altijd als zodanig beschouwd: deed je een Wob-verzoek, dan moest de overheid daarop beslissen. Deed die dat niet, of niet naar je zin, dan kon je naar de rechter.
Verrassing
Daarom was het voor ervaren Wobjuristen een verrassing dat de Kamerleden die het initiatief tot de huidige Wet open overheid (Woo) namen, artikel 1.1, waarin staat dat iedereen het recht heeft op op toegang tot publieke informatie zonder daartoe een belang te hoeven stellen, behoudens bij deze wet gestelde beperkingen, stelden dat deze bepaling een nieuw recht zou introduceren. De Kamerleden kondigden dit aan als een nieuw recht, dat onder de Wob niet zou bestaan.
Artikel 1.1 van de Woo verandert echter niets aan de rechtspositie van de individuele burger ten opzichte van die in de Wob. Hooguit is het recht op publieke informatie iets beter geëxpliciteerd, maar artikel 1.1 van de Woo is niet geformuleerd als een afdwingbaar recht. Bovendien gaat ook de Woo – net als de Wob – bij het toepassen van de wet uit van het algemeen belang van openbaarmaking. Het belang van de verzoeker wordt daarbij uitdrukkelijk niet meegewogen. Kortom: er is niets nieuws onder de zon.
Nederland heeft het verdrag van Tromsø niet geratificeerd.
De achtergrond van deze ‘nieuwe’ bepaling is het verdrag van Tromsø. Dat is een verdrag van de Raad van Europa, waarmee het recht op overheidsinformatie een individueel mensenrecht zou zijn. Artikel 2, eerste lid, ervan bepaalt namelijk: “Elke [verdrags]partij waarborgt het recht van eenieder, zonder discriminatie op welke grond dan ook, om op verzoek toegang te krijgen tot officiële documenten van de overheid.” Deze bepaling was voor de verdragsluitende lidstaten nodig omdat veel landen nog helemaal geen nationale wetgeving op dit gebied hadden.
Nederland heeft het verdrag van Tromsø niet geratificeerd, en Nederlandse burgers hebben dan ook geen mensenrecht op overheidsinformatie. Artikel 10 van het EVRM geeft volgens jurisprudentie een dergelijk recht niet aan burgers. Het geldt alleen voor public watchdogs: journalisten, NGO’s en onderzoekers1. Zou Nederland wel aansluiten bij het verdrag, dan heeft het op grond van artikel 93 Grondwet rechtstreekse werking. Daarmee zou de Nederlandse burger een individueel mensenrecht – een internationaal grondrecht – hebben op overheidsinformatie. Opname ervan in de Grondwet is dan niet nodig, en de bepalingen in de Woo die overlappen of strijdig zijn met het verdrag gelden van rechtswege niet meer.
[1] ECLI:CE:ECHR:2016:1108JUD001803011
Caroline Raat is auteur van het Handboek Open overheid, achtergrond en praktijk en docent, auteur en rechtsbijstandsverlener op het gebied van open overheid
Heldere uitleg.
Wat de Woo niet heeft voorkomen, is dat na een uitspraak van de rechter de overheid nog regelmatig volstaat met het betalen van de dwangsom.
Daardoor is het nog maar de vraag of de bedoelde openbaarheid van o.a. onderzoeks- en adviesrapporten tot zijn recht zal komen.
De WOP is net zo schijn als democratie.
De overheid bepaalt u te zien krijgt.
En u als domme burger gelooft in als deze fake .
Achter schermen draait de Tweede agenda .
Of bent u zo hypocriet en naïef
Dat u alles gelooft wat de overheid zegt en doet.
Zoet houders manipulatie van u denken