Het soortelijk gewicht van de digitale kluis

Tweede Kamerlid Jan Middendorp (VVD) vindt het een taak van de overheid om burgers weerbaar te maken in het licht van de digitale revolutie die aan de gang is. Beeld: De Beeldredaktie

Middendorp krijgt flink tegengas bij de sessie over online identiteit en regie op persoonsgegevens. Hij gaat in de debat met opiniemakers Henk Bos (raadslid gemeente Midden-Groningen en blogger van iBestuur), Arjan Widlak (Stichting Kafkabrigade), en met Mark Elsgeest (programmamanger MedMij), onder leiding van Marcel Thaens (CIO provincie Noord-Brabant). De hamvraag: hoe groot is het soortelijk gewicht van de maatregelen in het initiatiefvoorstel? Is het knutselen in de marge of een betekenisvolle stap om burgers de regie op hun eigen gegevens te geven?

Middendorp en Verhoeven adresseren in hun initiatiefnota ‘Online identiteit en regie op persoonsgegevens’ het probleem van fouten in de opslag van persoonsgegevens bij digitale overheidsdiensten. ‘Mensen krijgen bijvoorbeeld torenhoge belastingaanslagen omdat verhuizingen niet goed zijn verwerkt door de gemeente. Of ze worden gekort op hun AOW omdat er iemand anders foutief op hun woonadres wordt ingeschreven. Het kan soms jaren doorgaan voordat fouten worden ontdekt, mensen belanden daardoor in nare, uitzichtloze situaties’, schrijven Middendorp en Verhoeven in hun nota. Ze willen dat elke Nederlander met een online identiteit regie op zijn persoonsgegevens krijgt. De Kamerleden willen dat bereiken met een combinatie van een veilig inlogsysteem, het opslaan van geselecteerde persoonsgegevens in een digitale klus en een digitaal contactadres. ‘Met die drie componenten kan een online identiteit voor natuurlijke personen bij de digitale overheid worden gecreëerd.’

Rijksinspectie digitalisering

Middendorp vindt het een taak van de overheid om burgers weerbaar te maken in het licht van de digitale revolutie die aan de gang is. Tegelijkertijd hoedt hij zich voor debacles met grootschalige ICT-projecten van de overheid. ‘De lijst met mislukte digitaliseringsprojecten groeit. Het huis van Thorbecke moet soms meer gaan werken als een technologie-startup’, schrijft Middendorp in zijn eerdere ‘5-puntenplan Nederland veilig en sterk online’. Hij vindt dat er een Rijksinspectie Digitalisering moet komen die voor alle departementen gaat meewerken aan de digitale overheid. De inhoudelijke keuzes maken de departementen zelf, de Rijksinspectie gaat over het hoe. ‘Het idee is kennis en expertise op het gebied van ICT rijksbreed in te zetten.’

Middendorp en Verhoeven willen met een online identiteit aansluiten op bestaande infrastructuur: de BRP. ‘Dit is de laag waarin we de online identiteit van elke Nederlander kunnen inbouwen. De uitvoering is cruciaal.’ Middendorp wil de regels voor de uitvoering vastleggen in de Wet digitale overheid. De bestuurlijke uitdaging is om de persoon centraal te stellen en de gegevens nog maar eenmaal bij één bron op te slaan om een einde te maken aan de fragmentatie. ‘De online identiteit is de enige bron.’ Zo’n systeem zal volgens Middendorp een flinke impuls geven aan digitalisering van de overheid.

Fundamentele ingrepen

Henk Bos, blogger van iBestuur en raadslid in Midden-Groningen, onderschrijft het uitgangspunt dat burgers regie op hun eigen gegevens moeten hebben, maar met het initiatief van Middendorp en Verhoeven, gaat dat niet lukken, stelt hij. “Dit voorstel voegt iets toe aan het bestaande aanbod, dit wordt daardoor voor burgers alleen maar complexer. Het probleem is dat het aanbod centraal blijft staan, en niet de positie van de burger.” Waar Middendorp beducht is voor grootse ICT-ambities, Bos vindt dat de overheid juist wel moet inzetten op fundamenteel andere ontwikkelingen, zoals blockchain en self souvereign identity als tegenwicht aan het machtige ‘Big Tech’, de grote platforms die inzetten op ‘de volgende aanvalsgolf: algoritmen in combinatie met kunstmatige intelligentie, wat zelflerende algoritmen oplevert.’ Bos stelt dat de technologiebedrijven er beter in zijn te leren van fouten dan de overheid.

Arjan Widlak is van de Kafkabrigade, een stichting voor (casus)onderzoek en consultancy, gericht op minder bureaucratie. Hij vindt het te prijzen dat Middendorp en Verhoeven aandacht vragen voor de fouten in de systemen van de overheid. “Het is een structureel probleem, maar dit voorstel brengt geen structurele verbetering. Je voegt een digitaal contactadres toe, maar voor de rest is alles staand beleid. Als dit alles foutloos wordt uitgevoerd is het opgelost, maar de veronderstelling van een foutloze uitvoering klopt niet.” Het gaat voor Widlak niet om nieuwe functionaliteiten, maar om het verbeteren van de rechten van burgers. Om gegevens in te zien en fouten te verbeteren.

Mark Elsgeest van MedMij, een organsiatie die een persoonlijke digitale gezondheidsomgeving ontwikkelt, ziet de overeenkomst tussen alle sprekers. “Iedereen is het erover eens dat je gegevens van jou zijn, het is goed dat Middendorp stimuleert dat burgers er de regie op kunnen houden.” MedMij heeft de ervaring dat patiënten die goed inzicht hebben in hun eigen gegevens, een prettiger en beter contact onderhouden met de dokter.

Fouten uit het verleden

Vanuit de zaal merkt een werknemer van het UWV op dat het gebruik van een enkelvoudige bron van data niet het probleem geheel tackelt. “Wat als er een fout in de enkelvoudige bron zit? Wat voor afspraken maken we dan over het terughalen van eerdere processen, wat spreken we af over fouten uit het verleden?” Middendorp vindt dit een ander vraagstuk. “Nee”’ zegt Widlak, “het is wel degelijk uw politieke en wetgevende rol om regie op gegevens te koppelen aan het recht op corrigeren én het ongedaan maken van de gevolgen van die fouten. Het zijn fouten die heel bepalend zijn in het leven van mensen. Er moet een wettelijk recht komen op correctie.” Middendorp reageert dat dit niets afdoet aan het initiatiefvoorstel. “Ik kijk naar de BRP; het is essentieel dat alle overheden één bron gebruiken anders blijft het Kafkaësk. Het is stellig belangrijk een recht op het corrigeren van fouten in te stellen, maar je die fouten wel eerst kunnen zien om iets te kunnen corrigeren.”

Elsgeest brengt in dat de kwaliteit van data met sprongen verbetert wanneer patiënten hun gegevens kunnen raadplegen en bij hun zorgverlener kunnen reageren als er iets niet klopt. In de persoonlijke gezondheidszorgomgeving staan alleen gegevens waarvan patiënten willen dat ze er instaan, de gegevens zijn versleuteld, derden kunnen er niet bij.

Een geheel andere afslag

Bos breekt tot slot opnieuw een lans om een geheel andere afslag te nemen. De digitale kluis is in zijn ogen een gepasseerd station. Bos zat in de Commissie Snellen die in 2001 adviseerde over de modernisering van de toenmalige GBA (gemeentelijke basisadministratie). De commissie deed toen al het voorstel voor een digitale kluis, uitgewerkt met regels en architectuur. Maar het idee werd niet overgenomen vanwege de vrees dat de privacy in het gedrang zou komen en dat er een grote maatschappelijke druk op burgers zou ontstaan om gegevens ook beschikbaar te stellen aan derden. Bos: “Vanaf dat moment was de focus uit het moderniseren van de GBA. Ik vind dat je nu het lef moet hebben te kiezen voor de strategie om systematisch te werken vanuit de bron en alle wetgeving vanuit de persoon vorm te geven. Dit past in de beweging van de decentralisaties in het sociaal domein en in de Omgevingswet. Dat is allemaal vanuit de politiek op gang gebracht, het is consequent om de gedachte om te werken vanuit de burger door te zetten.”