Hoe de Nederlandse overheid de grip over haar ict terug kan krijgen
De Tweede Kamer eist dat Nederland zich vanwege geopolitieke spanningen op ict-vlak losmaakt van de Verenigde Staten. De afgelopen maanden werd er daarom veel gesproken over het cloudbeleid. Wat moet er volgens Bart Jacobs, hoogleraar ICT-beveiliging, en Durk-Willem van Gulik, IT-expert en Apache-grondlegger, gebeuren om Nederland minder afhankelijk te maken van de VS en hoe haalbaar is dat?
Voor Bart Jacobs en Durk-Willem van Gulik is het gebrek aan cloudbeleid al langer een doorn in het oog. Zij pleiten voor een Europese koerswijziging en zien de recente geopolitieke spanningen als hét moment om de afhankelijkheid van Amerikaanse techreuzen te doorbreken en in te zetten op een soevereine Europese cloud.
Jacobs noemt het onverstandig om gevoelige Europese gegevens op te slaan op servers die in handen zijn van Amerikaanse bedrijven zoals Amazon, Google en Microsoft. ‘De Amerikaanse rechter heeft de hoogste autoriteit over deze bedrijven, wat betekent dat Europese overheden onderworpen zijn aan een buitenlands rechtssysteem’, aldus Jacobs. Met Trump, een leider met autocratische neigingen, aan de macht en diens recente uitspraak over het claimen van Groenland en Canada, neemt de spanning verder toe. ‘Europa staat voor een cruciale keuze: blijven we afhankelijk, of kiezen we voor technologische onafhankelijkheid?’
Hij wijst op de initiatiefnota Wolken aan de horizon van GroenLinks en NSC, waarin de zorgen over deze afhankelijkheid al zijn geuit. Hij prijst de tijdelijke bevriezing van het overdragen van Europese gegevens naar Amerikaanse clouds door staatssecretaris Szabó, maar benadrukt dat dit slechts een eerste stap is. ‘Het kabinet moet nu doorpakken en investeren in een eigen, open-source Europese cloud, zelfs als dat betekent dat de technologie in eerste instantie minder geavanceerd is dan de Amerikaanse alternatieven.’
Het risico van gedoogbeleid
Van Gulik benadrukt dat de huidige afhankelijkheid van Amerikaanse techbedrijven niet alleen een juridische kwestie is, maar ook een cultureel probleem. ‘Het Amerikaanse recht en de daar geldende normen en waarden zijn leidend geworden in onze digitale infrastructuur’, stelt hij. Deze afhankelijkheid wordt nog zorgwekkender in het licht van de recente geopolitieke spanningen. ‘Trump heeft Europa in zekere zin al ‘ingenomen’. Met de controle over onze data en infrastructuur heeft hij een machtige onderhandelingspositie.’
Hij hekelt de kortetermijnvisie van veel Europese beleidsmakers en bedrijven. ‘Het probleem is niet de technologie. Er bestaan al lang Europese alternatieven die minstens zo goed zijn. Maar het vereist investeringen en visie, en daar ontbreekt het vaak aan. Veel bestuurders kiezen liever voor de goedkoopste oplossing op korte termijn, ondanks de veiligheids- en privacyrisico’s.’
Beeld: Anthony Donner
Van Gulik is ook bezorgd over het gebrek aan “digitale zelfstandigheid”. ‘Digitale technologie is ons leven geworden, maar we leren niets over de ontwikkeling ervan, omdat we dit aan beheerders in de VS overlaten. Het gaat hier ook om de lange termijn kennis- en kunde van inwoners. Je kunt dit zien als een maatschappelijke investering, die je niet aan het bedrijfsleven moet overlaten.’
Europese soevereiniteit
Beide experts zijn het erover eens dat Europa niet hoeft te wachten om actie te ondernemen. Volgens Van Gulik ligt een eigen Europese cloud binnen handbereik. ‘Technisch gezien is het absoluut haalbaar. Overheidsdatacenter Noord of bedrijven zoals het Nederlandse Shuberg Phillis kunnen oplossingen bieden die beter en goedkoper zijn dan de Amerikaanse alternatieven, specifiek afgestemd op onze behoeften.’
Het probleem ligt volgens hem niet bij de uitvoering, maar bij het beleid. ‘Om echt stappen te maken, is een top-down benadering nodig waarin strategische keuzes voor de lange termijn worden gemaakt. Dat vereist moedige beslissingen en een vooruitziende blik.’ Hij noemt het gebrek aan handhaving van Europese regelgeving, zoals de uitspraken van het Europese Hof in de Schrems-zaken, als een gemiste kans. ‘Als deze regels strikt waren nageleefd, hadden we nu een stevig fundament voor een Europese cloud.’
Jacobs deelt dit optimisme over een mogelijke eigen Europese cloud. ‘Het is tijd om onze afhankelijkheid te beëindigen en te kiezen voor een toekomst waarin we zelf de regie hebben over onze digitale infrastructuur.’
Geopolitiek
De inzet van technologie als politiek onderhandelingsmiddel is een zorgwekkende ontwikkeling, aldus beide experts. Trump en zijn regering gebruiken de naleving van Europese regels als drukmiddel in onderhandelingen over bijvoorbeeld NAVO-uitgaven. Van Gulik verwacht dat dergelijke praktijken alleen maar zullen toenemen. ‘Internationaal is alles onderhandelbaar, en de sterkste partij heeft vaak de grootste mond.’
Jacobs ziet dit als een reden te meer om snel te handelen. ‘Industriepolitiek, zoals China dat doet met AI, moet ook in Europa een prioriteit worden. We moeten investeren in open source technologie en accepteren dat dit in het begin minder soepel loopt. Het alternatief – doorgaan zoals nu – is simpelweg geen optie meer.’
Politieke moed
Voor beide experts staat één ding vast: alleen door langetermijnvisie en strategisch beleid kan Europa zijn digitale soevereiniteit waarborgen. ‘Het verplaatsen van data en systemen naar een Europese cloud hoeft geen pijnlijke operatie te zijn’, stelt Van Gulik. ‘Met een fatsoenlijke planning en een duidelijke visie kan dit geleidelijk en binnen de normale ritmes van software- en infrastructuurvernieuwing worden uitgevoerd.’
Jacobs benadrukt het belang van politieke moed. ‘Een goede beleidsmaker of politicus maakt moeilijke keuzes, zeker als het gaat om complexe onderwerpen zoals deze. Maar de winst op lange termijn, voor de veiligheid en onafhankelijkheid van Europa, is gigantisch.’ De recente dreigementen van Trump hebben de urgentie van deze discussie opnieuw aangewakkerd. ‘Nu is het aan Europa om de handschoen op te pakken en te kiezen voor een toekomst waarin we zelf de controle hebben over onze digitale infrastructuur.’
Dit is een verkorte versie van het artikel dat is gepubliceerd in iBestuur Magazine #54 van april 2025
Lees ook:
