Een artikel van Wired over sociale zekerheid in Denemarken houdt me al weken bezig. Of beter nog: één citaat in dat artikel. Wired beschrijft hoe Denemarken, in de jacht op potentiële fraudeurs, is verworden van verzorgingsstaat tot surveillance nachtmerrie. Een Deens IT-bedrijf heeft een decennium of wat geleden uitgerekend dat ongeveer 5% van alle sociale zekerheid frauduleus wordt ontvangen. Een flink en op het oog ongeloofwaardig percentage, schrijft Wired, want in bijvoorbeeld Frankrijk (0,39%) en Nederland (0,2%) liggen de schattingen veel lager. Toch heeft het geleid tot het flink uitbreiden van een omvangrijk systeem van dataverzameling, -uitwisseling en -analyse. En natuurlijk tot profilering.
In sommige landen, zoals Denemarken maar ook de onze, is het redelijk geaccepteerd dat de overheid zich in grote mate bemoeit met het privé-leven. Daartoe beschikt ze over een grote hoeveelheid gegevens van mensen. De afgelopen jaren hebben we gezien hoe die gegevens worden aangewend om van mensen risico’s te maken, en van de overheid een meedogenloze controleur. Niets te verbergen, wel steeds meer uit te leggen, zoals oud-toezichthouder Bert Hubert dat een poos geleden zo treffend verwoordde. Heb je kinderen, een laag inkomen, ben je ziek, buiten Nederland geboren, ontvang je stufi: hoe meer datapunten, hoe groter de kans op controle.
Controle. Of beter nog: geautomatiseerde controle. Dat brengt me bij het citaat in kwestie. Annika Jacobsen, hoofd van de data mining unit van de Deense uitkeringendienst, zegt er het volgende over:
“[Critics] say that when the machine is looking at data, it is violating the citizen […]. What is a violation of the citizen, really? Is it a violation that you are in the stomach of the machine, running around in there?”
Rondhollen in de buik van de machine. Ik moet meteen aan Jonas denken, opgeslokt door de walvis. ‘In the belly of the whale’ beleeft hij zijn laagste, meest wanhopige, uitzichtloze momenten. Alleen totale overgave aan God kan hem redden.
Ik weet niet of Jacobsen een fervente lezer is. Misschien niet en heeft ze haar woorden onzorgvuldig gekozen. Maar voor wie de literaire (of religieuze) context wel kent, is haar verbeelding van de burger diep verontrustend. En natuurlijk die van haarzelf: alziend, oppermachtig; iemand of iets voor wie het commanderen van de zeeën, beslissen over leven en dood, kinderspel is.
Deze blog verscheen eerder als voorwoord in de nieuwsbrief van Bits of Freedom.
Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal (CC BY-NC-SA 4.0) Creative Commons licentie
